________________
सूर्यशप्तिप्रकाशिका टीका सू० ७५ द्वादशप्राभृतम्
५१५ सप्तति श्चतुस्त्रिंशदधिकेन शतेन ह्रियते-६४ अत आगतं यद् द्वितीयचन्द्र परिसमाप्त्यवसरे चन्द्रोऽश्विनीनक्षत्रस्यैकोनसप्ततिं चतुस्त्रिंशदधिकशतभागानवगाह द्वितीयं स्वकीयमृतुं परिसमापयतीति सिद्धयति ॥ अनेनैव क्रमेणान्येषामपि ऋतूनां परिसमापप्त्यवरे चन्द्रनक्षत्रयोगपरिज्ञानमतिसारल्येन स्यात् ।।
यथात्र द्युत्तरचतुःशततम ४०२ चन्द्रर्तुपरिसमाप्तिकाले चन्द्रनक्षत्रयोगजिज्ञासायां पूर्वप्रतिपादितक्रमेण धुत्तरवृद्धया गुणकराशिः किल व्युत्तरणि अष्टौशतानीतिरूपोन द्विगुण संख्यातुल्यो भवेद्यथा-(४०२+२) १८८४-१८०३ अनेन गुणकराशिना स एव पूर्वोदितो ध्रुवराशिः पश्चोत्तरशतत्रयपरिमाणो गुणयितव्य इति तथा गुणनार्थ न्यासः -३०५४८०३-२४४९१५ गुणिते च जाते च द्वे लक्षे चतुश्चत्वारिंशत् सहस्राणि नवशोधितकरे-२०३-१३४-६९, पश्चात् उनसित्तेर बचता है । इन उनसत्तरको एकसो चोतीस से भागकरे ४ वह भाग चलता नहीं इससे यह फलित हुवा की दूसरी चंद्र ऋतु के समाप्ति काल में चन्द्र अश्विनी नक्षत्रका एकसो चोतो. सीया उनसत्तर भाग को भोगकर के चंद्र दूसरी स्वकीय ऋतु को समाप्त करता है । इसी प्रकार के क्रम से अन्य ऋतुओं के समाप्ति समयमें चंद्र नक्षत्रयोग का ज्ञान अत्यंत सरलता से हो जाता है।
अब चारसो दो ४०२ प्रमाणवाली चंद्र ऋतुके समाप्ति काल में चंद्रनक्षत्र योगकी विचारणा में पूर्वप्रतिपदित क्रम से धुतर की वृद्धि से गुणक राशि आठसो तीन द्विगुणित ऋतु संख्या में से रूपोन करने से होती है । जैसे की (४०२:२)१८०४-१-८०३ इस गुणकराशि से वही पूर्व कथित तीनसो पांचरूप ध्रुवराशि को गुणा करे । गुणाकरने के लिये क्रमन्यास इस प्रकार से हैं-३०५+८०३-२४४९१५ । इस प्रकार गुणा करने से दो लाख चुवालीस પ્રમાણવાળા રેવતી નક્ષત્રના શોધનકનું શોધન કરવું. ૨૦૩-૧૩૪=૯૯ પછીથી ઓગણસિત્તેર વધે છે. આ ઓગણસિત્તેરને એકસો ત્રીસથી ભાગ કરે ? પણ ભાગ ચાલી શકે તેમ નથી તેથી એ સિદ્ધ થાય છે કે બીજી ચંદ્રતુના સમાપ્તિ સમયમાં ચંદ્ર અશ્વિની નક્ષત્રના એકત્રીસિયા ઓગણસિત્તેર ભાગને ઉપભેગા કરીને બીજી પિતાની રૂતુને સમાપ્ત કરે છે. આ જ પ્રમાણેના ક્રમથી બીજી રૂતુઓના સમાપ્તિકાળમાં ચંદ્રનક્ષત્રયેાગનું જ્ઞાન ઘણીજ સરળતાથી થઈ જાય છે.
- હવે ૪૦૨ા ચારસો બે પ્રમાણની ચંદ્રતુના સમાપ્તિ કાળમાં ચંદ્ર નક્ષત્રયોગની વિચારણામાં પહેલાં પ્રતિપાદન કરેલ કમથી ઘુત્તરના વધારાથી ગુણકરાશિ આઠસે ત્રણ सभा ४२८ तु सध्यामांधी ३थान ४२वाथी थाय छे. भ3-(४०२+२) १=८०४...१= ૮૦૩ આ ગુણકરાશિથી એ પહેલાં કહેલ ત્રણ પાંચરૂપ ધ્રુવરાશિને ગુણાકાર કરે. ગુણાકાર કરવા માટે કમન્યાસ આ પ્રમાણે થાય છે. ૩૦૫૮૦૩=૨૪૪૯૧૫ આ રીતે
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2