________________
सूर्यज्ञप्तिप्रकाशिका टीका सू० ७२ द्वादशं प्राभृतम्
४०९
ऋतु संवत्सरः कियता रात्रिन्दिवाग्रेण - रात्रिन्दिवपरिमाणेन आख्यातः = प्रतिपादित इति वदेत् कथय भगवन्निति गौतमस्य प्रश्नस्ततो भगवानाह - 'ता तीस राईदियाणं राईदि
hi आहए विजा' तावत् त्रिंशद्रात्रिन्दिवानां रात्रिन्दिवाग्रेण आख्यात इति वदेत् ॥ - तावदिति पूर्ववत् भगवान् कथयति स च ऋतुमासस्त्रिंशदिनात्मको भवति, त्रिंशता परिमान रात्रिन्दिवेन रात्रिन्दिवाग्रेण आख्यात इति वदेत् - स्वशिष्येभ्यः उपदिशेत् ॥ - कथमेतावानिति चेदुच्यते यतो हि युगे एकषष्टिऋतुमासा भवन्ति, ततो युगसत्कानाम् अष्टादशशतसंख्यानां त्रिंशदधिकाना महोरात्राणामेकपट्या भागो हियते - यदि युगसत्कैरे कषष्टि
शिदधिकाष्टादशशतमिता अहोरात्रा लभ्यन्ते तदैकेन मासेन कति अहोरात्रा लभ्यन्ते इत्यनुपातप्रवृत्त्या त्रिंशदधिकानि अष्टादशशतानि एकषष्ट्या ह्रियन्ते -=३० लब्धा स्त्रिंशदहोरात्रा इति । अथ मुहूर्त्तपरिमाणं पृच्छति - 'ता से णं केवइए मुहुत्तग्गेणं आहिए ि
जितना होता है इस प्रकार के ऋतु मास से कथित ऋतु संवत्सर कितने रात्रि दिवस परिमाण से प्रतिपादित किया है । सो हे भगवन् आप कहिये इस प्रकार श्री गौतमस्वामी के प्रश्न को सुन करके उसके उत्तर में श्रीभगवान् कहते हैं - ( ता तीस राईदियाणं राईदियग्गेणं आहिएत्ति वएजा) है वह ऋतु मास तीस दिवस प्रमाणवाला होता है । तीस अहोरात्र से मास पूर्ण होता है ऐसा स्वशिष्यों को कहिए । इस प्रकार कैसे होते हैं ? वह कहते हैं- - एक इकसठ ऋतुमास होते हैं। एक युग का अठारह सो तीस अहोरात्र का इकसठसे भागकरे तो एक युगका इकसठमास से अठारह सो तीस अहोरात्र लभ्य होते हैं तो एक मास के कितने अहोरात्र हो सकते हैं ? इस प्रकार अनुपात प्रवृत्तिसे अठारह सो तीस को इकसठ से भाग करे तो = ३० तीस अहोरात्र होते हैं ?
युग
१८३०
में
ઋતુમાસ છે, તે ત્રીસ મુહૂત પરમાણુથી કેટલેા થાય છે, આ પ્રકારના ઋતુમાસથી હેલ ઋતુસવત્સર કેટલા હેારાત્ર પરિમાણુથી પ્રતિપાદિત કરેલ છે ? તે હે ભગવન્ આપ કહે। આ પ્રમાણે શ્રીગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નને સાંભળીને તેના ઉત્તરમાં શ્રીભગવાન્ उड़े छे - ( ता तीस राइ दियाणं राइदियग्गेणं आहिएत्ति वएज्जा ) मे ऋतु भास त्रीस अहोरात्र પ્રમાણના હોય છે. ત્રીસ અહે।રાત્રથી માસ પૂર્ણ થાય છે, તેમ સ્વશિષ્યોને કહેવું. આ પ્રમાણે શી રીતે થાય છે? તે બતાવે છે—એક યુગમાં એકસ ઋતુમાસ થાય છે. એક યુગના અઢારસોત્રીસ અહેારાત્રને એકસઠથી ભાગ કરવા તે એક યુગના એકસઠ માસથી અઢારસોત્રીસ અહોરાત્ર લબ્ધ થાય તે એક માસના કેટલા અહોરાત્ર થાય આ રીતે અનુપાત કરીને અઢારસા તીસના એકસથી ભાગ કરવા ૩૦ તેા ત્રીસ અહોરાત્ર
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૨
