________________
१९०
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे हृते च भागे यदवशिष्यते तदवशिष्टं वस्तु एकपष्टया गुणयित्वा द्वापष्टया विभक्ते च ये अंशा उद्धरन्ति सा विवक्षिते दिने विवक्षिततिथिपरिसमाप्तिः स्यात् । ततश्चतुश्चत्वारिंशतमाममावास्यां चिन्त्यमानायां त्रिचत्वारिंशच्चान्द्रमासा एकं च चान्द्रमासस्य पर्चा बाप्यते । अतः तिथ्यानयनार्थ त्रिचत्वारिंशस्त्रिंशता गुण्यन्ते ४३४ ३०=१२९० जातानि नवत्यधिकानि द्वादशशतानि १२९० अत्र चोपरितनानि व्यतीतानि पञ्चदशपर्वाणि यदि प्रक्षिप्यन्ते तदा १२९०+१५=१३०५ जातानि पश्चोत्तराणि त्रयोदशशतानि १३०५ । एतेषां द्वाषष्टया भागो हियते १३०५:६२%D8%२१+लब्धा एकविंशतिः, सा च निरर्थकत्वात् त्यज्यते ये च शेषास्तिष्ठन्ति त्रयस्ते च एकषष्टया गुण्यन्ते ६१४२-१८३ जातं त्र्यशीत्यधिकं शतम् १८३ एतस्य च द्वाषष्टया भागे हृते-२ + लब्धौ द्वौ तौ च व्यर्थत्वात् त्याज्यौ, शेषास्तिष्ठन्ति एकोनषष्टिः-५९ । अत आगतमेकोनषष्टिषष्टिभागाः के उस संख्या को बासठ से भाग करे भाग करने पर जो शेष रहे उनको इकसठ से गुणा करे पश्चात् जो संख्या आवे उनको बासठ से भाग करे फिर जो अंश आवे उनको विवक्षत दिन में विवक्षित तिथि समाप्ति समझे। यहां पर चुमालीसवीं अमास की विचारणा की जाती है, अतः तयालोस चांद्रमास तथा एक चांद्रमास पर्व आता है । अतः तिथि लाने के लिये तयालीस को तीस से गुणा करे ४३४ ३०=१२९० तो इस प्रकार बारह सो नम्वे होते हैं। यहां ऊपर के बीते हुवे पंद्रह पर्व का प्रक्षेप करे तो १२९०+१५=१३०५ तेरहसो पांच होते हैं उन १३०५ तेरहसो पांच को बासठ से भाग करे १३०५ : ६२-१३०५-२१६६ इक्कीस लब्ध होते हैं वे निरर्थक होने से उनको छोड देवें तथा शेष जो तीन हैं उनको इकसठ से गुणा करे ६१४३=१८३ तो एक सो तिरासी होते हैं इनको बासठ से भाग करे ३२ तो दो लब्ध होते हैं, वह व्यर्थ होने से उनको छोड दे एवं शेष जो बासठिया उनसठ भाग होते ભાગવા ભાગ કરવાથી જે શેષ વધે તેને એકસઠથી ગુણાકાર કરે તે પછી જે સંખ્યા આવે તેનો બાસઠથી ભાગ કરે તે પછી જે અંશ આવે તેને વિવક્ષિત દિવસમાં વિવક્ષિત તિથિની સમાપ્તિ સમજવી. અહીં ચુંમાલીસમી અમાસની વિચારણા કરવામાં આવે છે, તેથી તેંતાલીસ ચાંદ્રમાસ તથા એક ચાંદ્રમાસ પર્વ આવે છે, તેથી તિથિ લાવવા માટે तासन त्रीसथी गुणा२ ४२वो. ४3x3०=१२८० थी २॥ शते भारसे न આવે છે. અહીં ઉપરના વીતેલા પંદર પર્વને પ્રક્ષેપ કરે એટલે કે ઉમેરવા. ૧૨૯૦૪ ૧૫=૧૩૦૫ જેથી તેરસે પાંચ થાય છે, એ તેરસ પાંચ ૧૩૦ ૫ ને બાસઠથી ભાગ કરે ૧૩૦પ-૧રર૧=તે આ રીતે એકવીસ લબ્ધ થાય છે તે નિરર્થક હોવાથી તેને છેડી દેવા. તથા શેષ જે ત્રણ છે તેને એકસઠથી ગુણાકાર કરે. ૬૧૩=૧૮૩ આ રીતે એકસો વ્યાશી થાય છે, તેને બાસઠથી ભાગ કર. ૬૩=બે લબ્ધ થાય છે. એ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2