Page Text
________________
सूर्यक्षप्तिप्रकाशिका टीका सू० ५८ दशमपाभृतस्य विंशतितम प्राभृतप्राभृतम् १२५ सम्वत्सरे क्षणलवदिवसा:-क्षणबोधक लवबोधक दिवसपर्यायवाचकाः कालविशेषाः तथा च ऋतवः-प्रावृडादि ऋतुबोधकाः समयपर्यायाश्च आदित्यतेजसा-सूर्यकिरणसम्बन्धेन कृत्वा विद्धा-अतीव सम्पर्कात् तप्ताः परिणमन्ते-परिपूर्णतामुपगच्छन्ति, यश्च सम्वत्सरः सर्वाण्यपि निम्नस्थलानि-निम्नस्थानानि च जलेन पूरयति-अतिवर्षणेन सर्वाण्यपि निम्नस्थलानि जलमयानि करोति तं संवत्सरं-एवंभूतेन लक्षणेन समुपेतं सम्वत्सरं पूर्वमहर्षयोऽभिवद्धितसम्वत्सरं समुपदिशन्तीत्यर्थः। तदेवं लक्षणसम्वत्सरे नक्षत्रसम्वत्सरस्य पश्चभेदाः प्रतिपादिताः। यथावत् लक्षणेन लक्षितः सम्वत्सरो लक्षणसम्वत्सरो भवतीत्यन्वर्थलक्षणलक्षिताः भेदाः प्रतिपादिता इत्यर्थः । सम्प्रति शनैश्चरसम्वत्सरमाह-'ता सणिच्छर संवच्छरेणं अट्ठावीसइविहे पण्णत्ते, तं जहा-अभीयी सवणे जाव उत्तरासाढा' तावत् शनैश्चरः
'आइच्च तेयतइया खणलव दिवसा उऊ परिणमंति।
पूरेइ णिण्णयलए तमाहु अभिवडियं जाण ॥५॥ जिस संवत्सर में क्षणबोधक लवबोधक एवं दिवस पर्याय वाचक काल विशेष तथा प्रावृड् आदि ऋतु बोधक समय रूप पर्याय सूर्य के किरणों के संबंध से विरुद्ध होकर अर्थात् अत्यंत संपर्क वाले होकर परिपूर्णता को प्राप्त होता है, एवं जो संवत्सर सभी निम्न प्रदेशों को जल से भर देते हैं अर्थात अत्यधिक वृष्टि से सभी नीचे प्रदेशों को जलमय बना देता है, इस प्रकार के लक्षणों वाले संवत्सर को पूर्वाचार्यों ने अभिवर्धित संवत्सर कहा है।
इस प्रकार लक्षण संवत्सर में नक्षत्रसंवत्सरों के पांच भेदों का प्रतिपादन किया है यथावत् लक्षणों से लक्षित संवत्सर लक्षणसंवत्सर कहा जाता है इस अर्थ को अन्वर्थ लक्षणों से लक्षित संवत्सर प्रतिपादित किया है। ___ अब शनैश्चर संवत्सर के विषय में कथन करता है-(ता सणिच्छरसंव
(आइच्च तेयतइया खणलव दिवसा उऊ परिणमं ति ।
पूरेइ णिण्णयलए तमाहु अभिवडूढियं जाण ॥५॥ જે સંવત્સરમાં ક્ષણ બોધક, લવબેધક અને દિવસ પર્યાય વાચક કાળ વિશેષ તથા પ્રાગુડ વિગેરે ઋતુ બેધક સમયરૂપ પર્યાય સૂર્યના કિરણોના સંબંધથી વિદ્ધ થઈને એટલે કે અત્યંત સંપર્કવાળા થઈને પરિપૂર્ણતાને પામે છે, તથા જે સંવત્સર બધાજ નિચાણવાળા રથાનેને જલથી ભરે છે. અર્થાત્ અત્યંત વરસાદથી બધાજ નિચાણવાળા સ્થળોને જલમય કરે છે, આવા લક્ષણોવાળા સંવત્સરને પૂર્વાચાર્યોએ અભિવર્ધિત સંવત્સર કહ્યું છે.
આ રીતે લક્ષણ સંવત્સરમાં નક્ષત્રસંવત્સરના પાંચ ભેદનું પ્રતિપાદન કર્યું છે, યથાવત્ લક્ષણોથી યુક્ત સંવત્સર લક્ષણસંવત્સર કહેવાય છે, એ અર્થને અન્તર્થ રીતે લક્ષણોથી લક્ષિત ભેદો સંવત્સરના કહ્યા છે તેમ સમજવું.
वे शनिश्व२ सवत्स२ विष ४थन ४२ छे-(ता सणिच्छर संवच्छरेणं अट्टारसविहे
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્રઃ ૨
| SR No. | 006352 |
| Book Title | Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 1111 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_suryapragnapti |
| File Size | 77 MB |