________________
प्रनापनासूत्रे जओ सो रूवि निबंधणो भाणो ॥१॥ वडूंतो पुण बाहिं लोगत्थं चेव पासइ दव्वं । सुहुमयरं सुहुमयरं परमोही जाव परमाणु' ॥२॥ सामर्थ्यमात्रमुक्तं द्रष्टव्यं यदि भवेत् प्रेक्षेते न तु तत्तत्रास्ति यतः स रूपि निबन्धनो भणितः॥१॥ वर्धमानः पुनर्बहिौकस्थमेव पश्यति द्रव्यम् । सूक्ष्मतरं यूक्ष्मतरं परमावधि वित् परमाणुम् ॥२॥ इति, एवम्भूत परमावधिविशिष्टश्च नियमतोऽन्तर्मुहर्तेन केवलालोकशोभामासादयति, तथा चोक्तश्च-"परमोहीणाण विऊ केवलमंतो मुत्तमेत्तेणं" परमावधिज्ञानविदः केवळमन्तर्मुहर्तमात्रेणेति, 'वाणमंतरा जहा नागकुमारा' वानव्यतरा यथा नागकुमारा प्रतिपादितास्तथैव प्रतिपादनीयाः, तथा च वानव्यन्तरा अपि जघन्येन पञ्चविंशतियोजनानि उत्कृष्टेन संख्येयान् द्वीपसमुद्रान् यावद् अवधिना जानन्ति पश्यन्ति, गौतमः पृच्छति-'जोइसिया णं भंते ! केवइयं खेत्तं ओहिणा है और अन्ततः परमाणु को भी जान लेता है। कहा भी है "यह अवधि ज्ञान के सामर्थ्य मात्र का कथन किया गया है, ऐसा जानना चाहिए। यदि वहाँ अवधि का ज्ञातव्य कोई रूपी पदार्थ है ही नहीं, और अवधि ज्ञान रूपी पदार्थों को ही विषय करता है ॥ १ ॥ हों, लोक के बाहर बढता हुआ अवधिज्ञान लोक में ही सूक्ष्मतर सूक्ष्मतर पदार्थों-स्कंधों को जानता है और अन्त में परमाणु को भी जान लेता है ॥२॥
इस प्रकार के परमावधिज्ञान से सम्पन्न मुनि नियम से केवलज्ञान रूपी लक्ष्मी कोअन्तर्मुहूर्त में ही प्राप्त कर लेता है। कहा भी है-'परमावधिज्ञानी अन्तर्मुहूर्त मात्र में ही केवलज्ञान पाता है।'
वानव्यन्तरों के अवधिज्ञान का क्षेत्र प्रमाण नागकुमारों के समान समझना चाहिए, अर्थात् नागकुमारों के समान वानव्यन्तर भी जघन्य पचीस योजन और उत्कृष्ट संख्यात द्वीप समुद्रों को ही जानते हैं।
: ५५ छ-' मा अवविज्ञानना सामथ्र्य भानु थन ४२ छ, ये ना જોઇએ. જે ત્યાં અવધિને જ્ઞાતવ્ય કઈ રૂપી પદાર્થ હોત તે તે તેને જાણી લેત, પણ તે કઈ રૂપીપદાર્થ છે જ નહીં, અને અવધિજ્ઞાનરૂપી પદાર્થોને જ વિય કરે છે. ૧
હા, લેકની બહાર વધતું જતું અવધિજ્ઞાન લેકમાં જ સૂમતઃ સૂક્ષમતર પદાર્થોને સ્કને જાણે છે અને અન્તમાં પરમાણુઓને પણ જાણી લે છે. ૨
એ પ્રકારે તે પરમાવધિજ્ઞાનથી સમ્પન્ન મુનિ નિયમથી કેવલજ્ઞાનરૂપી લમીને અન્તમુહૂર્તમાં જ પ્રાપ્ત કરી લે છે. કહ્યું પણ છે-“પરમાવધિજ્ઞાની અન્તર્મુહૂર્વમાત્રમાં જ કેવલજ્ઞાન પામે છે.”
વાન વ્યક્તિના અવધિજ્ઞાનનું ક્ષેત્ર પ્રમાણુ નાગકુમારોના સમાન સમજવું જોઈએ. અર્થાત્ નાગકુમારની સમાન વાનવ્યન્તર પણ જઘન્ય પચીસ જન અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતદ્વીપ સમુદ્રોને જાણે છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
