________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३२ सू० १ संयताऽर्सयतत्वनिरूपणम्
७६७ टीका-एकत्रिंशत्तमे पदे संज्ञिपरिणामः प्ररूपितः सम्प्रति द्वात्रिंशत्तमे पदे चारित्र. परिणामविशेषरूपं संयम सावद्ययोगप्रवृत्तिनिवृत्तिलक्षणं प्ररूपरितुमाह-'जोया णं भंते ! कि संजया असंजयासंजया संजया नो संजया नो असंजया नो संजयासंजया!' है भदन्त ! जीवाः खलु किं संयता भवन्ति ? किं वा असंगता भवन्ति ? किं वा संयतासंयता भवन्ति ? किंवा नो संयत नो असंयत नो संयतासंयता भवन्ति ? तत्र संयच्छन्ति स्म-सर्वसावधयोगेभ्यः सर्वथा उपरमन्ति स्म इति संयताश्चारित्रपरिणामस्फीतता हेतुभूतेषु निरवद्ययोगेषु वर्तमानाः प्राणातिपातादि पापस्थाननिवृत्ता इत्यर्थः, तद्व्यतिरिक्ता असंयताः, प्राणिवधादीनां देशतो विरताः संयतासंयताः, तत्रितयभिन्नाः नो संयत नो असंथत संयत होते हैं (सेसा अस्संजता होति) शेष जीव असंगत होते है |सू० १॥
संयतपद समाप्त टीकार्थ-इकतीसचे पदमें संज्ञि परिणाम का प्ररूपण किया गया, अब बत्तीसर्वे पद में चारित्र परिणाम रूप, एवं मावद्य योग की निवृत्ति लक्षण वाले संयम की प्ररूपणा करने के लिए कहते हैं
गौतमस्वामी-भगवन् ! जीव क्या संगत होते हैं ? क्या असंय होते हैं? क्या संयतासंथात अर्थात देशविरत होते हैं ? क्या नो संपत नो असंयत-नो संयतासंयत होते हैं ? जो सर्व सावध योग से पूर्ण रूप से विरत हो चुके हैं एवं जो चारित्र परिणाम के विकाय के कारणभूत निरवद्य योगों में वर्त्त रहे हों, वे संयत कहलाते हैं, अर्थात् जो प्राणातिपात आदि पापस्थानों से विरत हो चुके हो। जो संयत न हों ये असंयत कहलाते हैं। जो प्राणातिपात आदि पापों से देशतः - आंशिक रूप से विरत होते हैं, वे देशविरत होते हैं । इन तीनों से जो सयत नयी साता. अर्थात या भने सतायत व छ. (सेसा असंजया होति) શેષ જીવ અસંમત હોય છે. સૂત્ર ૧
સંયત પદ સમાપ્ત ટકાથ:-એકવીસમા પદમાં સશિ પરિણામનું પ્રરૂ પણ કરાયું. હવે બત્રીસમાં પદમાં ચારિત્ર પરિણામ રૂ૫ તેમજ સાવધ ગની નિવૃત્તિ લક્ષણવાળા સંયતની પ્રરૂપણ કરવા માટે કહે છે–
શ્રી ગૌતમ સ્વામી–હ ભગવન્! જીવ શું સંવત હોય છે ? શું અસંવત હોય છે? શું સંયતાસંયત અર્થાત્ દેશવિરત હોય છે ? શું ને સંય ને અસંયતિ–ને સંયતા સંયત હોય છે જે સર્વ સાવધ યે થી પૂર્ણ રૂપે વિરત થઈ ગયેલ છે, તેમજ ચારિત્ર પરિણામના વિકાસના કારણભૂત નિરવ ગેમાં વતા હોય તેઓ સંત કહેવાય છે, અર્થાત જે પ્રાણાતિપાત આદિ પાપસ્થાનથી વિરત થઈ ચૂક્યા છે. જે સંયત ન હોય તેઓ અસંયત કહેવાય છે. ને પ્રાણાતિપાત આદિ પાપથી દેશતઃ આંશિક રૂપે વિરત
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
