________________
प्रज्ञापनासूत्रे रिन्द्रियः पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिको मनुष्यो वानव्यन्तरो ज्योतिको वैमानिकश्च स्यात्-कदा. चिद् आहारको भवति स्यात्-कदाचिद् अनाहारको भवति । गौतमः पृच्छति-'सिद्ध णं मंते ! कि आहारए अणाहारए ? हे भदन्त ! सिद्धः खल किम् आहारको भवति ? किं या अनाहारको भवति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'नो आहारए अणाहारए' सिद्धो नो आहारको भवति अपितु अनाहारको भवति, इत्येवं सामान्यतो जीवस्य नैरयिकादि चतु. पिशतिदण्डकप्रतिपाद्यस्य च एकत्वेन आहारकानाहार कत्वप्ररूपणं विधाय सम्प्रति तेषामेव बहुत्येन तत् प्ररूपणं विधातुमाह-'जीया णं भंते ! किं आहारया, अणाहारया ?' हे भदन्त ! जीवाः खलु किम् आहारका भवन्ति ? किं या अनाहारका भवन्ति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'आहारया वि अणाहारया वि' जीयाः केचन आहारका अपि भवन्ति केचन अनाहारका अपि भवन्ति, गौतमः पृच्छति-'नेरइया णं पुच्छा' नैरयिकाः खलु किम् आहारका भवन्ति ? किं या अनाहारका भवन्ति ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम !' कुमार, पृथिवीकायिक आदि एकेन्द्रिय, द्रोन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय, तिर्यंच पंचेन्द्रिय, मनुष्य, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक भी स्यात् आहारक और स्यात् अनाहारक होता है ? - गौतमस्वामी- हे भगवन् ! सिद्ध जीव आहारक होता है अथवा अनाहारक होता हैं ?
भगवानू-हे गौतम ! सिद्ध आहारक नहीं, अनाहारक होता है।
इस प्रकार सामान्य रूप से जीव की तथा नारक आदि चौबीसों दंडकों के विशेष जीच की आहारक-अनाहारकता की प्ररूपणा कर के अब उनकी बहुवचन में प्ररूपणा करते हैंगौतमस्वामहे भगवन् ! बहन जीव आहारक होते हैं अथवा अनाहारक होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! कोई जीव आहारक भी होते है और कोई अनाहारक भी होते हैं। દ્વીપ કુમાર, દિશાકુમાર, પવનકુમાર અને રતનિતકુમાર, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય દ્વીન્દ્રિય ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રય, તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય, મનુષ્ય. વાતવ્યન્તર, તિષ્ક અને વૈમાનિક પણ સ્માત આહારક અને સ્થાત્ અનાહારક હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! સિદ્ધ જીવ આહારક હોય છે અથવા અનાહારક હોય છે ? શ્રી ભગવાન-હે ગતમ! સિદ્ધ આહારક નહીં', અનાહારક હોય છે.
એ પ્રકારે સામાન્ય રૂપથી જીવની તથા નારક આદિ ચોવીસે દંડકોના વિશેષ જીવની આહારક-અનાહારકતાની પ્રરૂપણ કરીને હવે તેમની બહુવચનમાં પ્રરૂપણ કરે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! ઘણા જ આહારક હોય છે અથવા અનાહારક હોય છે?
શ્રી ભગવાન- હે ગૌતમ ! કઈ છે આહારક પણ હોય છે અને કેઈ અનાહારક પણ હોય છે,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
