________________
१०
प्रज्ञापनासूत्रे
प्रपातादिना जीविताद्- जीवनाद् व्यपरोपयति-पृथक्करोति प्राणरहितं करोति कश्चित्तु परं वाकमपि प्राणिनं प्रद्वेषादिना जीविताद् व्यवरोपयति, कश्चित्पुनरविवेकादिना तदुभयं वा स्वपरोभय जीविताद् व्यपरोपर्यात तेन हेतुना सा एषा प्राणातिपातक्रिया व्यपदिश्यते एतस्मादेव कारणात् तीर्थकृद्भिरकालमरणमपि निषिद्धं तत्रापि प्राणातिपातक्रियादोपसम्भवात् तथा च स्वपरतदुभयरूपविषय शैविध्यात् प्राद्वेषिकी पारितापनिकी प्राणातिपातक्रिया च तिस्रोऽपि प्रत्येकं त्रिप्रकाश भवतीति प्रतिपादितम् ॥ १॥ क्रियाविशेषवक्तव्यता
मूलम् - "जीवाणं भंते! किं सकिरिया अकिरिया ? गोयमा ! जीवा सकिरिया वि. अकिरियावि, से केणट्रेण भंते! एवं बुचड़ - जीवा सकिरिया वि अकिरिया वि? गोयमा ! जीवा दुविहा पण्णत्ता, तं जहा - संसारसमावण्णगा य. असंसारसमावण्णगा य, तत्थणं जे ते असंसारसमावण्णगा तेणं सिद्धा, सिद्धाणं अकिरिया, तत्थणं जे ते संसारसमावण्णगा ते दुविहा पण्णत्ता, तं जहा- सेलेसिपडिवण्णगा य असेलेसिपडवण्णगाय, तत्थ णं जे ते सेलेसि पडिवण्णगा ते णं अकिरिया तत्थ णं तथा अपने को और दूसरे को दोनों को जीवन से रहित करना । कोई कोई अविवेकी भीषण प्रपात आदि करके अपने आपको ही जीवन से रहित कर लेता है, अर्थात् आत्मघात करके प्राणत्याग देता है, कोई द्वेष के बश होकर किसी दूसरे प्राणी को प्राणहीन बना देता है, और कोई अविवेक आदि के कारण अपने को भी और दूसरे को भी प्राणहीन कर देता है । यह सब प्राणातिपातक्रिया कहलाती हैं ।
इसी कारण श्री तीर्थंकर भगवान् ने अकाल में मरण का निषेध किया है, क्योंकी ऐसा करने से प्राणातिपातक्रिया का दोष संभव होता है ।
इस प्रकार, स्व पर, और उभय, यों तीन प्रकार के विषयभेद से प्राद्वेषिकीं पारितापनिकी और प्राणातिपातिकी ये तीनों क्रियाएँ तीन तीन प्रकार की कही गई है || सू. १ ॥
ને, બન્નેને જીવનથી રહિત કરવા. કેઈ કાઈ અવિવેકી ભીષણપ્રપાત આદિ કરીને પોતે પેાતાને જીવનથી રહિત કરી દે છે, અર્થાત્ આત્મઘાતકરીને પ્રાણત્યાગ કરી દે છે, કોઇ દ્વેષને શ થઇને ખીજા પ્રાણીને પ્રાણહીન બનાવીદે છે અને કોઇ અવિવેક આદિના કારણે પેાતાને તેમજ ખીજાને પણ પ્રાણ્ડીન કરીદે છે. આ બધી પ્રાણાતિપાત યા કહેવાય છે.
એ કારણે તી કર ભગવાને અકાળમાં મરણને નિષેધ કર્યાં છે, કેમકે, એમ કરવાથી પ્રાણાતિપાત ક્રિયાના દોષ ઉત્પન્ન થાય છે.
એ પ્રકારે સ્નૂ પર અને ઉભય એમ ત્રણ પ્રકારના વિષય ભેદથી પ્રાદ્ધેષિકી, પારિતાપનિકી અને પ્રાણાતિપાતિકી આ ત્રણે ક્રિયાએ ત્રણ ત્રણ પ્રકારની કહી છે, પાસ. પા
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
