________________
प्रभैयबोधिना टीका पद २३ सू. ४ कर्मप्रकृतिबन्धद्वारनिरूपणम्
१७३ भंते ! णाणावरणिज्ज कम्म वेदेइ ?' हे भदन्त ! जीवः खलु किं ज्ञानावरणीयं कर्म वेदयते ? भगवानाह - 'गोयमा! हे गौतम ! 'अत्थेगइए वेदेइ, अत्थेगइए नो वेदेई' अस्त्येककः कश्चिजीवो ज्ञानाबरणीयं कर्म वेदयते, अस्त्येकक:-कश्चिज्जीवो नो वेकयते तत्र अक्षीणघातिकर्मा जीवो वेदयते, क्षीणघातिकर्मा जीवः पुनों वेदयते इत्यर्थः. इममेवार्थ चतुर्वि शतिदण्डकक्रमेण प्ररूपयितुमाह-'नेरइएणं भंते ! णाणावरणिज्ज कम्म वेदेइ !' हे भदन्त ! नैरयिकः खलु कि ज्ञानावरणीय कर्म वेदयते ? भगवाना 'गोयमा !' हे गौतम ! 'नियमा वेदेई' नियमात-नियमतोऽवश्यं नैरथिको ज्ञानावर - णीयं कर्म वेदयते 'एवं जाव वेमाणिए, णवर मणूसे जहा जीवे' एवम्-नयिकोक्तरीत्या यावत-अमुरकुमारादिभवनपतिः पृथिवीकायिकायेकेन्द्रियो द्वीन्द्रियस्लीन्द्रियश्चतुरिन्द्रियः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिको वानव्यन्तरो ज्योतिष्को वैमानिकश्चापि नियमतोऽवश्य ज्ञानावरणीयं कम वेदयते, किन्तु नवरम्-विशेषस्तु मनुष्यो यथा समुच्चयजीव: कश्चित् वेदयते कश्चिन्नो वेदयते तथाऽवसेयः, तथा च मनुष्य विहाय शेषेषु सर्वेष्वपि पणा की जाती है__ श्री गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! जीव क्या ज्ञानावरणीय प्रकृति का वेदन करता है ?
श्री भगवान्-हे गौतम ! कोई-कोई जीव वेदन करता है, कोई-कोई नहीं वेदन करता । तात्पर्य यह है कि जिसके घातिक कर्मों का क्षय नहीं हुआ है, वह वेदन करता है, जिसने घातिक कर्मों का क्षय कर डाला है, वह जीब नहीं वेदन करता ।
चौवीस दण्डकों के क्रम से इसी अर्थ की प्ररूपणा की जाती हैश्री गौतमस्वामी-हे भगवन् ! क्या नारक ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन करता है?
श्री भगवान्-हे गौतम नारक जीव नियम से ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन करता है । इसी प्रकार वैमानिक तक सब के विषय में कह लेना चाहिए । विशेषता यही है कि मनुष्य का कथन समुच्चय जीव के समान समझना चाहिए।
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન ! જીવ જ્ઞાનાવરણીય પ્રકૃતિનું પેદન કરે છે?
શ્રીભગવાન્ હે મૈતમ ! કઈ કઈ જીવ વેદન કરે છે, કે કેઈ નથી વેદન કરતા તાત્પર્ય એ છે કે જેના ઘાતક કર્મોને ક્ષય નથી કે, તે વેદન કરે છે, જેના ઘાતક કર્મોને ક્ષય કરી નાખે છે, તે જીવ નથી વેદન કરતા.
ચોવીસ દંડકના કુમથી એજ અર્થની પ્રરૂપણ કરાય છે—
શ્રીગૌતમ સ્વામી—હે ભગવન્ ! શું નરક જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું વેદન કરે છે ? શ્રીભગવાન -હે ગતમ ! નારકજીવ નિયમથી જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું વેદન કરે છે. એજ પ્રકારે વૈમાનિક સુધી બધાના વિષયમાં કહેવું જોઈએ. વિશેષતા એ જ છે કે મનુષ્યનું કથન સમુચ્ચય જીવની સમાન સમજવું જોઈએ.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
