________________
१११८
प्रशापनासूत्रे रसेणं रसं फासेणं फासं जाणइ पासइ' हे गौतम ! तत्-अथ एतेनार्थेन एवम्-उक्तरीत्या उच्यते यत्-छद्मस्थः खलु मनुष्यस्तेषां निर्जरापुद्गलानां नो किश्चित्-सामान्यतो वा विशेषतो वा वर्णेन वर्णम्, गन्धेन गन्धम्, रसेन रसम्, स्पर्शेन स्पर्श जानाति पश्यति 'मुहुमा णं ते पोग्गला पण्णत्ता समणाउसो ! सव्वलोग पि य णं फुसित्ताणं चिटुंति' हे श्रमण ! आयुष्मन् ! गौतम ! सूक्ष्माः खलु ते पुद्गलाः प्रज्ञप्ताः, सर्वलोकमपि खलु स्पृष्ट्वा तिष्ठन्ति, तथा च यथा सकलजम्बूद्वीपच्यापिनो गन्धपुद्गलाः सूक्ष्मत्वात् नो छद्मस्थानां चक्षुरादी न्द्रियगोचरा भवन्ति तथा सकललोकव्यापिनो निर्जरापुद्गला अपि छद्मस्थानां नो वक्षुरादीन्द्रियविषया भवन्तीति भावः ॥ सू० १४॥
केवलिसमुदघानप्रयोजनवक्तव्यता। मूलम् - कम्हा णं भंते ! केवलिसमुग्घायं गच्छइ ? गोयमा ! केवलिस्त यत्तारि कम्नसा अक्खीणा अवेदिया अणिजिण्णा भवंति, तं जहा-वेय णिज्ज आउए नामे गोए, सव्वबहुप्पएसे से वेयणिज्जे कम्मे हवइ सत्रत्यो आउए कम्मे हवइ, विसमं समं करेइ बंधणेहि ठिईहिं य, विसमसमीकरणाए बंधणेहि ठिईहि य, विसमसमीकरणयाए बंधणेहि ठिईहि उन निर्जरा-पुद्गलों के चक्षुरिन्द्रिय द्वारा रूप को, घाणेन्द्रिय द्वारा गंध को रसनेन्द्रिय द्वारा रस को और स्पर्शनेन्द्रिय द्वारा स्पर्श को नहीं जानता-देखता है । हे श्रमण ! हे आयुष्मन् गौतम ! इसका कारण यह है कि वे निर्जरा-पुद गल अर्थात् निर्जीर्ण हुए पुद्गल सूक्ष्म होते हैं। वे सम्पूर्ण लोक में व्याप्त होकर रहते हैं। तात्पर्य यह है कि जैसे सम्पूर्ण जम्बूद्वीप में व्याप्त वे गन्ध पुद्गल छनस्थ की चक्षुरिन्द्रिय आदि के द्वारा ग्राह्य नहीं होते, उसी प्रकार सम्पूर्ण लोक में व्याप्त वे निर्जीर्ण पुद्गल भी सूक्ष्म होने के कारण छद्मस्थों की इन्द्रियों द्वारा ग्रहण नहीं किए जा सकते हैं। ॥ सू० १४॥
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ! એ હેતુથી એમ કહેવાય છે કે છત્મસ્થ મનુષ્ય તે નિર્જર-પુદ્ગલેને ચક્ષુરિન્દ્રિય દ્વારા રૂપને, ધ્રાણેન્દ્રિય દ્વારા ગંધ, રસનેન્દ્રિય દ્વારા રસને અને સ્પર્શનેન્દ્રિય દ્વારા સ્પર્શને નથી જાણતા–દેખતા.
હે શ્રમણ, હે આયુષ્મન ! હે ગૌતમ! એનું કારણ એ છે કે તેઓ નિર્જરપુટૂગલ અર્થાત્ નીજીર્ણ થયેલ પુગલ સૂક્ષમ હોય છે તેઓ સંપૂર્ણ લેકમાં વ્યાપ્ત થઈને રહે છે.
તાત્પર્ય એ છે કે જેમ જમ્બુદ્વીપમાં વ્યાપ્ત તે ગંધ પુદ્ગલો છદ્મસ્થની ચક્ષુરિ. ન્દ્રિય આદિ દ્વારા ગ્રાહ્ય નથી થતાં, એ જ પ્રકારે સંપૂર્ણ લેકમાં વ્યાપ્ત તે નિર્ણ પુદ્ગલ પણ સૂક્ષમ હોવાને કારણે છદ્મસ્થની ઇન્દ્રિય દ્વારા ગ્રહણ નથી કરી શકાતાં એમ કહેલું છે, જે સૂ૦ ૧૪ છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
