________________
२०५४
प्रज्ञापनासूत्र ॥छानस्थिकसमुद्घातयक्तव्यता ॥ मूलम्-कइ णं भंते ! छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता ? गोयमा ! छ छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा-वेयणासमुग्घाए, कसाय समुग्घाए, मारणंतियसमुग्घाए, वेउब्वियसमुग्घाए, तेयासमुग्याए, आहारगसमुग्घाए, नेरइयाणं भंते ! कइ छ।उमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता ? गोयमा ! चत्तारि छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णता, तं जहा-बेयणासमुग्याए, कसायसमुग्घाए, मारणंतिय समुग्घाए, येउव्वियसमुग्घाए, असुरकुमाराणं पुच्छा, गोयमा ! पंच छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा-चेयणासमुग्घाए, कसायसमुग्घाए, मारगंतियसमुग्घाए, येउव्यियसमुग्घाए, तेयगसमुग्धाए, एगिदियविगलिंदियाणं पुच्छा, गोयमा ! तिणि छाउमरिपया समुग्घाया पण्णत्ता, त जहा-येयणासमुग्घाए, कसायसमुग्घाए, मारणंतियसमुग्घाए, णवरं घाउकाइयाणां चत्तारि समुग्घाया पण्णता, तं जहा-वेयणासमुग्घाए. कसायसमुग्घाए, मारणतियलमुग्घाए, येउब्वियसमुग्याए, पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं पुच्छा, गोयमा! पंचसमुग्घाया पण्णत्ता, तं जहा-चेयणासमुग्घाए, कसायसमुग्घाए, मारणतियसमुग्याए, येउव्यियसमुग्घाए, मणूसाणं कइ छाउ मत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता ? गोयमा ! छ छाउमस्थिया समुग्घाया पण्णता, त जहा-वेयणासमुग्घाए, कसायसमुग्घाए, मारणंतियसमु. ग्याए, वेउठिवयसमुग्घाए, तेयगसमुग्घाए, आहारगसमुग्घाए ॥सू० ११॥
छाया-कति खलु भदन्त ! छानस्थिका. समुद्घाताः प्रज्ञप्ताः ? गौतम ! षट् छानस्थिकाः समुद्घाताः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-वेदनासमुद्घाताः, कषायप्समुद्घाता, मारणान्तिकसमुद्घातः, मानसमुद्घात से समवहत मनुष्य असंख्यातगुणा हैं, क्योंकि मनुष्यों में मान की बहुलता पाई जाती है। ॥ सू० १०॥
छानस्थिकसमुदघात शब्दार्थ-(कइणं भंते ! छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता ?) हे भगवन् ! छानस्थिक समुद्रात कितने कहे हैं ? (गोयमा छ छाउमत्थिया समुग्घाया મનુષ્ય અસંખ્યાતગણી છે, કેમકે મનુષ્યમાં માનની બહુલતા મળી આવે છે. સૂ ૧૦
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫