________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ सू० १० क्रोधादिसमुद्घाताल्पबहुत्यनिरूपणम् १०४९ लोभवनामतिप्रचु त्यात्, तेभ्योऽपि-'असमोहया संखेज्जगुणा' केनापि समुद्घातेन असम. वहता जीयाः संसपेयगुणा भवन्ति, चतसृष्यपि निरयतिर्यग्मनुष्पदेवगतिषु प्रत्येकं समवहतेभ्योऽसमयह नानां सर्वदा संख्येयगुणतयोपलभ्यमानत्यात, सिद्धानान्तु एकेन्द्रियापेक्षयाऽ. नन्तभागवर्तित्वात् तेषां सत्वेऽपि अनाविवक्षितत्वात्, सम्प्रति नैरयिकादि चतुर्षिशतिदण्ड कक्रमेण तदेवाल्पबहुत्वं क्रोधादिसमुदघातसमयहतानामसमयहतानामाह-एएसिणं भंते ! नेरइयाणं कोहसमुग्याएणं माणसमुग्धारण मायासमुग्धाएणं लोभसमुग्धारणं समोहयाणं असमोहयाण य कयरे कयरेहितो अप्पा या बहुया या तुल्ला या विसेसाहिया या' हे भदन्त ! एनेषां खलु नैरयिकाणां क्रोधसमुद्घातेन मानसमद्घातेन मायासमुद्घा तेन लोभसमुद्घातेन समवहतानाम् असमयहतानाश्च मध्ये कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा बहुका या तुल्या या विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! सव्यत्योया नेरच्या लोहसमुग्घाएणं समोहया' सर्वस्तोका नैरयिकाः लोभममुद्धातेन समवहता भवन्ति, नैरयिक्योंकि मायावी जीवों की अपेक्षा लोभी जीव बहुत अधिक होते हैं। उनकी अपेक्षा भी असमवहत जीव संख्यातगुणा हैं, क्योंकि नरक, तिर्यंच, मनुष्य
और देव, इन चारों गतियों में से प्रत्येक गति में समुद्घात युक्त जीवों की अपेक्षा समुदघात रहित जीव सदा संख्यातगुणा अधिक पाए जाते हैं । सिद्ध जीव एकेन्द्रियों के अनन्तवें भाग हैं, परन्तु यहां उनको विवक्षा नहीं की गई है। ___अब नारक आदि चौबीस दंडकों के क्रम से इसी पूर्वोक्त अल्प बहुत्व का प्रतिपादन करते हैं
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! क्रोधसमुद्घात से, मानसमुदघात से, माया समुद्घात से और लोभसमुद्घातसे समवहत तथा असमयहत नारकों में कौन किनसे अल्प हैं, बहुत हैं, तुल्य हैं अथवा विशेषाधिक हैं ?
भगवान्-हे गोतम ! सब से कम नारक लोभसमुदघात से समवहत हैं, પણ અસમવહત જીવ અસંખ્યાતગણું છે. કેમકે નારક, તિર્યંચ મનુષ્ય અને દેવ એ ચારે ગતિઓમાંથી પ્રત્યેક ગતિમાં સમુદ્દઘાત યુક્ત જેની અપેક્ષાએ સમુદ્દઘાત રહિત જીવ સદા સંખ્યાતગણ અધિક મળી આવે છે. સિદ્ધ જીવ એકેન્દ્રિયોને અનન્તમ ભાગ છે પરંતુ અહીં તેમની વિવેક્ષા નથી કરાઈ.
હવે નારક આદિ ચોવીસ દંડકેના કમથી એજ પૂર્વોક્ત અ૫ મહત્વનું પ્રતિ
पाहन रे छ
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! ધસમુદ્રઘાતથી, માનસમુદૂધાત, માયામુદ્દઘાતથી અને લેભસમુદ્રઘાતથી સમવહત તથા અસમવહત નારકામાં કે કેનાથી અલ્પ છે, અધિક છે, તુલ્ય છે અથવા વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન ગૌતમ! બધાથી ઓછા નારક લેભસમુદ્રઘાતથી સવહત છે,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫