________________
प्रबोधिनी टीका पद ३६ स० ८ जीववेदनादिसमुद्घातान्पबहुत्यनिरूपणम्
१०२१
6
एवं जाव यणियकुमारा' एवम् असुरकुमारोक्तरीत्या यावत् - नागकुमाराः सुवर्णकुमारा अग्निकुमारा विद्युत्कुमारा उदधिकुमारा द्वीपकुमारा दिक्कुमाराः पवनकुमाराः स्तनितकुमारा अपि समवहता असमताश्च चक्तव्याः सम्प्रति पृथिवीका विकानामल्पबहुत्वमाह - 'एएसि णं भंते! पुढविकाइयाणं वेयणासमुग्धारणं कसायसमुग्धारणं मारणंतियसमुग्धारणं समोहयाणं असमोहयाण य कयरे कयरेर्हितो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा ? ' हे भदन्त ! एते खलु पृथिवीकायिकानां वेदनासमुद्घातेन कषायसमुद्घातेन मारणान्तिकसमुद्घातेन समवहतानाम् असमवहतानाश्च मध्ये कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा बहुका वा तुल्या वा विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवानाह - ' गोयमा !' हे गौतम ! ' सव्वत्थोवा पुढविकाइया मारणंतियसमुग्धारणं समोहया सर्वस्तोकाः पृथिवीकायिका मारणान्तिकसमुद्घातेन समवहता भवन्ति, प्रागुक्तयुक्तेर्मरणकाले एव मारणान्तिकसमुद्घातस्य कतिपयानामेव सद्भावात्, तदपेक्षया - ' कसायसमुग्धा एणं समोहया संखेज्जगुणा ' कषायसमुद्हैं जो सुख में मग्न रहते हैं और किसी भी समुद्घात से समवहत नहीं होते हैं । असुरकुमार असंख्यात गुणा हैं । असुरकुमारों के समान ही नागकुमार, सुवर्णकुमार, अग्निकुमार, विद्युत्कुमार, उदधिकुमार, दीपकुमार, दिक्रकुमार, पवनकुमार और स्तनितकुमार भी समवहत और असमवहत समझना चाहिए ।
अब पृथिवीकायिकों का अल्प बहुत्व कहते हैं
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! वेदनासमुद्घात से समवहत, कषायसमुद्घात से समवहत, मारणान्तिकसमुदघात से समवहत और असमवहत पृथिवीकायिकों में से कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य अथवा विशेषाधिक है ?
भगवान् हे गौतम! मारणान्तिकसमुद्घात से समवहत पृथिवीकायिक सब से कम हैं, क्योंकि यह समुद्घात मरण के समय ही होता है और वह भी किसी को होता है, किसी को नहीं। उनकी अपेक्षा कषायसमुद्घात से કેમકે એવા અસુરકુમારા ઘણા છે જે સુખમાં મગ્ન રહે છે. અને કોઇ પણ સમુદ્દાતી સમવડુત નથી હતા. આ અસુરકુમાર અસખ્યાતગણા છે, અસુરકુમારોના કથન પ્રમાણે ४ नागकुमारी, सुव कुमार, अभिकुमार, विधुत्कुमार, अधिभार, द्वीपकुमार, हिङकुमार, પવનકુમાર, અને ઋનિતકુમાર પણ સમવહત અને અસમહત સમજી લેવા,
હવે પૃથ્વીકાયિકનું અપ બહુત્વ કહેવામાં આવે છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી હે ભગવન્ ! વેદના સમુદ્ઘાતથી સમવહત, કષાયસમુદ્લાતથી સમવહત, મારણાંતિક સમ્રુદ્ધાતથી સમવહત અને અસમવહત પૃથ્વીકાયિકામાં કણુ ઢાનાથી અપ, ઘણા, તુલ્ય અથવા વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન હૈ ગૌતમ ! મારણાન્તિક સમુદ્ધાતથી સમવહત પૃથ્વીકાચિક બંધાર્થી ઓછા છે, કેમકે આ સમુદ્દાત મરણના સમયે જ થાય છે અને તે પણ કોઇને થાય
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫