________________
५०८
प्रज्ञापनासूत्रे उव्वट्टित्ता नेरइएसु उववज्जे जा ?' हे भदन्त ! नैरयिकः खलु नैरयिकेभ्योऽनन्तरम्-निरन्तरम् उदवृत्त्य-उदवर्तनां कृत्वा किं नैरयिकेषु उपाधेत ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'णो इणढे समझे' नायमर्यः समर्थः-नोक्तार्थों युक्त्योपपन्नः, गौतमः पृच्छति-'नेरइए णं भंते ! नेरइएहितो अणंतरं उध्वट्टित्ता असुरकुमारेसु उववज्जेज्जा ?' हे भदन्त ! नैरयिका खल नैरयिकेभ्योऽनन्तरमुवृत्य किम् असुरकुमारेषु उपपद्येत ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'णोइणढे समढे' नायमर्थः समर्थ:-नोक्तार्थों युक्त्योपपन्नः, 'एवं निरंतरं जाव चउ. रिदिएमु पुच्छा' एवम्-नैरथिकोक्तरीत्या निरन्तरम्-अव्यवधानेन यावत् नागकुमारादि दश भवनपतिषु पृथिवीकायिकाधेकेन्द्रियेषु द्वीन्द्रिय त्रीन्द्रिय चतुरिन्द्रियेषु नैरयिको नैरयिकेभ्यो. ऽनन्तरमुढत्य उपपद्येत किम् ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'णोइणढे
टीकार्थ-अब उद्धृत्त द्वार की प्ररूपणा करने के लिए कहते हैं गोतमस्वामी-हे भगवन् ! नारकजीव नारकों से निकल कर क्या सीधा नरकों में उत्पन्न होता है ?
भगवान्-हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नारक जीव नारकों से निकल कर सीधा क्या असुरकुमारों में उत्पन्न होता है ?
भगवान्-हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है ?
इसी प्रकार नारकों की तरह निरन्तर यावत्-नागकुमार आदि दश भवनपतियों में, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रियों में तथा द्वीन्द्रिय, व्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रिय जीवों में नारक नारकों से निकल कर उत्पन्न होता है, ऐसी पृच्छा करनी चाहिए
भगवान् इसके उत्तर में कहते हैं-गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है, अर्थात् यह सही है-ऐसा नहीं हो सकता । इस विषय में युक्ति पूर्ववत् समझलेनी चाहिए 1 ટીકાઈ-હવે ઉદ્દવૃત્તારની પ્રરૂપણ કરવાને માટે કહે છે?
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! નારક જીવ નારકેથી નિકળીને શું સીધા નારકમાં उत्पन्न याय छ ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! નારક જીવ નારકેથી નિકળીને સીધા શું અસુરકુમારમાં ઉત્પન થાય છે?
શ્રી ભગવાન્ હે ગૌતમ ! આ અર્થ સમર્થ નથી.
એ પ્રકારે નારકોની જેમ નિરન્તર યાવ-નાગકુમાર આદિ દસ ભવનપતિમાં, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિયોમાં તથા દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય જીવેમાં નારક નરકથી નિકળીને ઉત્પન્ન થાય છે, એવી પૃચ્છા કર જોઈએ.
શ્રી ભગવાન્ એના ઉત્તરમાં કહે છે-હે ગૌતમ ! એ અર્થ સમર્થ નથી, અર્થાતું, એજ સાચું છે એવું નથી કહી શકાતું. એ વિષયમાં યુક્તિ પૂર્વવત્ સમજી લેવી જોઈએ.
श्री प्रशापन सूत्र:४
