________________
४४
प्रज्ञापनासूत्रे * पुच्छा' हे भदन्त ! नो भवसिद्धिकः नो अभवसिद्धिकः खलु स्वपर्यायविशिष्टः सन् कियकालपर्यन्तं निरन्तरमवतिष्ठते ? इति पृच्छा, भगवानाह-'नोयमा !' हे गौतम ! 'साईए अपज्जवसिए' सादिकोऽपर्यवसितो नो भवसिद्धिक नो अभवसिद्धिको भवति, सच सिद्ध एवेति भावः, 'दारं २०' विंशतितमं भवसिद्धिकद्वारं समाप्तम् । अथै कविंशतितमम् अस्तिकायद्वारं प्ररूपयितुमाह-'धम्मत्थिकाएणं पुच्छा' हे भदन्त ! धर्मास्तिकायः खलु धर्मास्तिकायत्वपर्यायविशिष्टः सन् कियत्कालपर्यन्तं निरन्तरमवतिष्ठते ? इति पृच्छा, भगवानाह'गोयमा !' हे गौतम ! 'सम्बद्धं, एवं जाव अद्धासमए' सर्वाद्धाम्-सर्वकालं यावद् धर्मास्तिकायो धर्मास्तिकायत्वपर्यायविशिष्टो निरन्तरमवतिष्ठते एवम्-धर्मास्तिकायोक्तरीत्या यावत्अधर्मास्तिकायः, आकाशास्तिकायः, जीवास्तिकायः, पुद्गलास्तिकायः, अद्धासमयश्च स्वस्त्र पर्याय विशिष्टः सन् सर्वकालं निरन्तरमवतिष्ठते, अद्धासमयश्च प्रवाहापेक्षया अवगन्तव्यः, 'दारं २१' एकविंशतितम् अस्तिकायद्वारं समाप्तम् । उसका कभी-अन्त नहीं होता है अगर अन्त हो जाय तो अभव्य जीव भव्य हो जाय मगर यह असंभव है।
गौतमस्वामी-हे भगवन ! नो भवसिद्धिक नो अभवसिद्धिक जोय कितने काल तक नो भवसिद्धिक-नो अभवसिद्धिक रहता है ?
भगवान-हे गौतम ! नो भवसिद्धिक नो अभवसिद्धिक सादि अपर्यवसित होता है, क्यों कि ऐसा जीव सिद्ध होता है । (द्वार २०)
अब इक्कीसवें अस्तिकाय द्वार की प्ररूपणा की जाती है।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! धर्मास्तिकाय, धर्मास्तिकायस्व पर्याय से युक्त लगातार कितने काल तक रहता है ?
भगवान्-हे गौतम ! धर्मास्तिकाय सदा काल धर्मास्तिकाय पनेमें बना रहता है इसी प्रकार अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकाय, जीवास्तिकाय, पुद्गलास्ति. काय और अद्धासमय भी समझना चाहिए, अर्थात् ये सभी द्रव्य अनादि एवं નથી અગર અન્ત થઈ જાય તે અભવ્ય જીવ ભવ્ય થઈ જાય પણ તે અસંભવિત છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન! ભવસિદ્ધિક, અભવસિદ્ધિક જીવ કેટલા સમય સુધી ભવસિદ્ધિક, ને અભાવસિદ્ધિક પણામાં રહે છે ?
શ્રી ભગવાન-હે ગતમ! ભવસિદ્ધિક, ને અભાવસિદ્ધિ સાદિ અપર્યવસિત હોય છે, કેમકે એ જીવ સિદ્ધ છે. (દ્વાર ૨૦)
હવે એકવીસમા અસ્તિકાયદ્વારની પ્રરૂપણ કરાય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! ધર્માસ્તિકાય. ધર્માસ્તિકાયત્વ પર્યાયથી યુક્ત નિરન્તર કેટલા કાળ સુધી રહે છે?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! ધર્માસ્તિકાય સદાકાળ ધર્માસ્તિકાય પણામાં બની રહે છે. એજ પ્રકારે અધમસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય, પુદ્ગલાસ્તિકાય અને અદ્ધા સમય
श्री प्रशापन सूत्र:४
