________________
प्रज्ञापनासूत्रे उच्चारयति तदनन्तरं काययोगबलाद् भाषोत्पादो भवति अतः शरीरयोगप्रभवेत्युक्तम् , तथा चोक्तम्-'गिव्हइय काइएणं निस्सरइतह वाइएण जोगेणं' इति,-गृह्णाति च कायिकेन निःसृजति तथा वाचिकेन योगेनेति, अथ 'कइहिव समएहिं भासाई भासं' इत्यस्य प्ररूपणमाह-'द्वाभ्यां समयाभ्यां भाषां भाषते जीवः, तथा च एकेन समयेन भाषा प्रायोग्यान पुद्गलान् गृह्णाति द्वितीये समये भाषात्वेन परिणमय्य निःसृजतीति भावः, अथ-'भासा कइप्पगारा' इत्यस्य प्ररूपणमाह-'भाषा सत्या मृषादि भेदाच्चतुः प्रकारा भवति ते च सत्यादयो भेदाः पूर्वमेव प्ररूपिताः, अथ 'कइ वा भासा अणुमया य' इत्यस्य प्ररूपणमाह-द्वे च भाषे-सत्याऽ सत्या मृषारूपे साधुजनानां कृते अनुमते अनुज्ञाते च ये मृषा सत्यामृषे रूपे भाषे वर्तते ते साधूनां कृते नानुमते इत्यर्थः, तयोर्यथावस्थितवस्तुस्वरूपप्रतिपादनपरत्वाभावेपुद्गलों को ग्रहण करता है, फिर उन्हें भाषा के रूप में परिणत करता है और फिर वचनयोग के द्वारा उनका उच्चारण करता है। तदनन्तर काययोग के बल से भाषा की उत्पत्ति होती है । इस कारण भाषा का प्रभव शरीरयोग कहा गया है। कहा भी है-'जीव कायिकयोग से भाषा द्रव्यों को ग्रहण करता और वाचिक योग से उनको निकालता है।'
भाषा कितने समयों में बोली जाती है ? इस प्रश्न का उत्तर दिया जाता है-जीव दो समयों में भाषा बोलता है । वह एक समय में भाषा के योग्य पुद्गलों को ग्रहण करता है और दूसरे समय में उन्हें भाषा के रूप में परिणत करके त्यागता है।
भाषा कितने प्रकार की है ? इस प्रश्न का उत्तर यों है सत्य, असत्य, उभय और अनुभव के भेद से भाषा चार प्रकार की है। इनका स्वरूप पहले कहा जा चुका है।
भगवान् ने कितने प्रकार की भाषा बोलने की अनुमति दी है ? इसका ભાષાના રૂપમાં પરિણત કરે છે અને પછી વચન યોગ દ્વારા તેનું ઉચ્ચારણ કરે છે. તદનન્તર કાયયેગના બળથી ભાષાની ઉત્પત્તિ થાય છે. એ કારણે ભાષાને પ્રભવ શરીર રોગ કહેલ છે. કહ્યું પણ છે-જીવ કાયિકોગથી ભાષા દ્રવ્યને ગ્રહણ કરીને વાચિયોગથી તેમને બહાર કાઢે છે.
ભાષા કેટલા સમયમાં બેલાય છે? એ પ્રશ્નનો ઉત્તર અપાય છે. જીવ બે સમચિમાં ભાષા બોલે છે. તે એક સમયમાં ભાષાને ગ્ય પુદ્ગલેને ગ્રહણ કરે છે અને બીજા સમયમાં તેમને ભાષાના રૂપમાં પરિણત કરીને ત્યાગે છે ભાષા કેટલા પ્રકારની છે ? એ પ્રશ્નનો ઉત્તર આમ છે–સત્ય અસત્ય ઉભય અને અનુભયના ભેદથી ભાષા ચાર પ્રકારની छ. तेनु २१३५ ५। डेयु छे.
ભગવાને કેટલા પ્રકારની ભાષા બેલવાની અનુમતિ આપેલ છે? તેને ઉત્તર ભગવાન
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
