Page Text
________________
२१४
प्रज्ञापनासूत्रे पृच्छति-'नेरइएणं भंते ! गतिचरमेणं किं चरिमे, अचरिमे ?' हे भदन्त ! नैरयिकः खलु गतिचरमेण-सामर्थ्यात् उपस्थितत्वाम् प्रस्तुतत्वाच्च नरकगतिपर्यायरूपेण चरमेण प्ररूप्यमाणः किं 'चरमः' इति व्यपदिश्यते ? किं वा 'अचरमः' इति व्यपदिश्यते ? भगवान् आह'गोयमा !' हे गौतम ! 'सिय चरमे, सिय अचरमे' स्यात्-कदाचिम् कश्चित् नैरयिको नरकगतिपर्यायरूपेण चरमेण प्ररूप्यमानः 'चरमः' इति व्यपदिश्यते, स्यात्-कदाचित् कश्चित् नैरयिकः 'अचरमः' इति व्यपदिश्यते, तत्र यो नैरयिको नरकगतिपर्यायादुद्धृतो न पुनरपि नरकगतिपर्यायमवाप्स्यति स 'गति चरमः' इति व्यपदिश्यते, तदन्यस्तु अगति चरमः' इति व्यपदिश्यते इति भावः, 'एवं निरंतरं जाव वेमाणिए' एवम्-नैरयिकोक्तरीत्या चतुर्विंशति दण्डकक्रमेण, निरन्तरम्-अव्यवधानेन, यावद्-भवनपति पृथिवीकायिकादि-एकेन्द्रिय विकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक मनुष्यवानव्यन्तर ज्योतिष्क वैमानिकोऽपि स्वस्वगतिपयर्या__गौतमस्वामी पुनःप्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! नैरयिक जीव क्या गति चरम से चरम होता है अथवा अचरम होता है ?
भगवान्-हे गौतम ! कोई नैरयिक गति चरम से चरम और कोई अचरम होता है । तात्पर्य यह है कि जो नारक पृच्छा काल में नरक गति में वर्तमान है, मगर वहां से उद्वर्तन होने के पश्चात् फिर कभी नरकगति में उत्पन्न न होगा, वह नारक गति चरम अर्थात् नरकगति चरम कहा जाता है, क्यों कि वर्तमान कालिक नरकगति ही उसकी अन्तिम है। मगर जो नारक नरक से निकल कर एवं अन्य किसी गति में उत्पन्न हो कर पुनः नरकगति में उत्पन्न होगा, वह गति-अचरम या नरकगति-अचरम कहलाता है।
नारक के संबंध में चरम-अचरम की जो व्याख्या की गई है, वहीं वैमानिक तक समझना चाहिए, अर्थात् भवनपति, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रिय, विकलेन्द्रिय, पंचेन्द्रियतिर्यच, मनुष्य, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक भी
શ્રી ગૌતમસવામી પુન પ્રશ્ન કરે છે-હે ભગવન ! નૈરયિક જીવ શું ગતિ ચરમથી ચરમ હોય છે અથવા અચરમ હોય છે?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! કોઈ નૈરયિક ગતિ ચરમથી ચરમ અને કેઈ અચરમ હોય છે. તાત્પર્ય એ છે કે જે નારક પૃદ્ધકાળમાં નરક ગતિમાં વર્તમાન છે, પણ ત્યાંથી ઉદ્વર્તન થયા પછી ફરી ક્યારેય નરક ગતિમાં ઉત્પન્ન થશે નહીં, તે નરક ગતિ ચરમ અર્થાત્ નરક ગતિ ચરમ કહેવાય છે, કેમકે, વર્તમાન કાળની નારક ગતિ જ તેની અન્તિમ છે. પણ જે નારક નરકથી નિકળીને તેમજ બીજી ગતિમાં ઉત્પન્ન થઈને પુનઃ નરક ગતિમાં ઉત્પન્ન થશે, તે ગતિ અચરમ અગર નરક ગતિ અચરમ કહેવાય છે.
નારકના સબન્ધમાં ચરમ-અચરમની જે વ્યાખ્યા કરેલી છે. તેજ વિમાનિક સુધી સમજવી જોઈએ. અર્થાત્ ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય
श्री. प्रपन सूत्र : 3
| SR No. | 006348 |
| Book Title | Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 955 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_pragyapana |
| File Size | 62 MB |