________________
३९८
प्रज्ञापनासूत्रे
समपठिया पोगाला परसहयाए असंखेज्जगुणा' असंख्येयसमपस्थितिकाः पुला : प्रदेशार्थतया असंख्येयगुणा भवन्ति, 'दव्वटुपए सट्टयाए सम्वत्थो चा एगसमपठिया पोग्गला' द्रव्यार्थ प्रदेशार्यतया सर्वस्तोका :- सर्वेभ्योऽल्पाः, एकसमयस्थितिका: पुद्गला भवन्ति, 'दव्यद्वप सट्टयाए संखेज्जसमयठिझ्या पोग्गला दव्चट्टयाए संखेज्जगुणा' द्रव्यार्थ प्रदेशार्थं तया संख्येयसमयस्थितिकाः पुद्गलाः द्रव्यार्थतया संख्येयगुणा' भवन्ति, 'ते चैव परसट्टयाए संखेज्जगुणा' वे चैव - संख्येयसमपस्थितिकाः पुद्गलाः प्रदेशार्थतया संख्येयगुणा भवन्ति 'असंखेज्ज समय ठिइया पोग्गला दव्वट्टयाए असंखेज्जगुणा' असंख्येयसमयस्थितिकाः पुद्गलाः द्रव्यार्थतया असंख्येयगुणा भवन्ति, 'ते चैव परसट्टयाए असंखेज्जगुणा' ते चैव असंख्येयमय स्थितिकाः पुद्गलाः प्रदेशार्थतया असंख्येयगुणा भवन्ति ।
अथ भावतोऽल्पबहुत्ववक्तव्यतां प्ररूपयति- 'एएसि णं भंते! एगगुक्तकालगाणं' गौतमः ! पृच्छति - हे भदन्त ! एतेषां खलु एकगुणकालकानाम्, 'संखेज्जगुणकालगाणं' संख्येयगुणकालकानाम्, 'असंखेज्जगुणकालगाणं' स्थिति वाले पुद्गल असंख्यातगुणा हैं ।
द्रव्य और प्रदेश दोनों की विवक्षा से सब से कम पुद्गल एक समय की स्थिति वाले हैं । द्रव्य और प्रदेश दोनों की विवक्षा से संख्यात समय की स्थिति वाले पुद्गल द्रव्य से संख्यातगुणा और वे ही प्रदेश से संख्यातगुणा हैं । द्रव्य की विवक्षा से असंख्यात समय की स्थिति वाले पुद्गल असंख्यातगुणित हैं, वे ही प्रदेश की अपेक्षा असंख्यातगुणा हैं ।
अब भाव की अपेक्षा से अल्पबहुत्व की प्ररूपणा करते हैं
श्री गौतम स्वामी प्रश्न करते हैं - हे भगवन् ! इन एक गुण काले સ્થિતિવાળા પુદૂગલ સંખ્યાતગણા છે. પ્રદેશની વિવક્ષાથી અસ`ખ્યાત સમયની સ્થિતિવાળા પુદ્ગલ અસખ્યાતગણા છે.
દ્રવ્ય અને પ્રદેશ અન્નની વિવક્ષાથી સૌથી એછા પુદ્ગલ એક સમયની સ્થિતિવાળા છે. દ્રવ્ય અને પ્રદેશ ખન્નેની વિવક્ષાથી સખ્યાત સમયની સ્થિતિ વાળા પુદ્ગલ દ્રવ્યથી સંખ્યાતગણા અને એ જ પ્રદેશથી પણ સ`ખ્યાતગણા છે. દ્રવ્યની અપેક્ષાથી અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિવાળા પુદ્ગલ અસંખ્યાત ગણા છે. અને એજ પ્રદેશની અપેક્ષાથી અસ`ખ્યાતગણા છે.
હવે ભાવની અપેક્ષાથી અલ્પ મહુની પ્રરૂપણા કરવામાં આવે છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે કે-હે ભગવત્ આ એક ગુણુકાળા સંખ્યાત ગુણુ કાળા અસ ંખ્યાત ગુણુ કાળા અને અનન્તગુણુ કાળા પુદ્ગલેામાંથી દ્રવ્ય,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
