________________
३७२
प्रज्ञापनासूत्रे स्त्येन दक्षिणपश्चिमेन च द्वयान्यपि तुल्यानि असंख्येयगुणानि, दक्षिणपौरस्त्येन उत्तरपश्चिमेन च द्वयान्यपि तुल्यानि विशेषाधिकानि, पौरस्त्येन असंख्येयगुणानि पश्चिमेन विशेषाधिकानि, दक्षिणेन विशेषाधिकानि, उत्तरेण विशेषाधिकानि ॥
टीका-बन्धद्वारवक्तव्यतानन्तरं पुद्गलद्वारमधिकृत्याह-'खेत्ताणुवाएणं सव्वत्थोवा पुग्गला तेलोके' क्षेत्रानुपातेन-क्षेत्रानुसारेण, क्षेत्रापेक्षयेत्यर्थः प्ररूप्यमाणाः सर्वस्तोका:-सर्वेभ्योऽल्पाः, पुद्गलाः त्रैलोक्ये-लोकत्रयवर्तिनो भवन्ति, पुद्गलद्रव्याणि लोकत्रयव्यापकानि सर्वस्तोकानि भवन्तीत्याशयः, महास्कन्धानामेव पुद्गलद्रव्याणां त्रैलोक्यव्यापित्वात् तेषाचाल्पत्वात्, तदपेक्षया'उड्डलोयतिरियलोए अणंतगुणा' ऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोके-तत्प्रतरद्वयवर्तिनः पुद्गलाः ऊर्ध्व दिशा में अनन्तगुणा हैं (उत्तरपुरच्छिमेणं दाहिणपच्चत्थिमेण य दोवि तुल्लाइं असंखिज्जगुणाई) उत्तरपूर्व और दक्षिणपश्चिम दोनों में तुल्य असंख्यातगुणा हैं (दाहिणपुरच्छिमेणं उत्तरपच्चत्थिमेण य दोवि तुल्लाइं विसेसाहियाई) दक्षिणपूर्व और उत्तरपश्चिम दोनों में तुल्य और विशेषाधिक हैं (पुरच्छिमेणं असंखिज्जगुणाई) पूर्व में असंख्यातगुणा हैं (पच्चत्थिमेणं विसेसाहियाई) पश्चिम में विशेषाधिक हैं (दाहिणेणं विसेसाहियाई) दक्षिण में विशेषाधिक हैं (उत्तरेणं विसेसाहियाई) उत्तर में विशेषाधिक हैं। __बन्धदार की वक्तव्यता के पश्चात् पुद्गलद्वार वक्तव्यता प्रारंभ की जाती है
टीकार्थ-क्षेत्र के अनुसार विचार किया जाय तो ऐसे पुद्गल सबसे कम हैं जो त्रिलोकवर्ती हों अर्थात् तीनों लोकों को व्याप्त हों । त्रिलो(उत्तरपुरच्छिमेणं दाहिणपच्चस्थिमेणय दो वि तुल्लाइं असं खिज्जगुणाई) उत्तर पूर्व मने दक्षिण पश्चिम से मन्नेमा तुल्य भने २मसभ्यात ॥ छे. (दाहिण पुरस्थिमेणं उत्तर पच्चत्थिमेण य दो वि तुल्लाई विसेसाहियाई) दक्षिण पूर्वमने उत्तर पश्चिम से मन्नमा तुल्य भने विशेषाधि छ. (पुरथिमेणं असं खिज्ज गणाइं) पूर्व भी मस-या । छे. (पञ्चत्थिमेणं विसेसाहिया) पश्चिममा विशेपाधि छ. (दाहिणेणं विसेसाहियाई) दक्षिणमा विशेषाधि छे. (उत्तरेणं विसेसाहियाइ) उत्तरमा विशेषाधि४ छ. ॥ ७ ॥
ટીકાઈ–બન્ધ દ્વારનું કથન કર્યા પછી પુગલ દ્વારના કથનને પ્રારંભ કરવામાં આવે છે.
ક્ષેત્રની અનુસાર વિચાર કરવામાં આવે તે એવા પુદ્ગલો સૌથી ઓછા છે કે જે ત્રિલોકવતિ હોય અર્થાત્ ત્રણે લોકમાં વ્યાપ્ત હોય; ત્રિલકવતિ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨