________________
प्रज्ञापनास्त्रे यिकाः स्वस्वभवपर्यन्ते कृतमारणान्तिकसमुद्घाताः सन्तः सकलमपि लोकमापूरयन्तीत्याशयः, यद्वा द्वयोः कपाटयोः पूर्वोक्तस्वरूपयोर्यान्यपान्तरालानि तेषु ये तावत् सूक्ष्मपृथिवीकायिकादयो बादरापर्याप्तक तेजस्कायिकेपूत्पधमाना मारणान्तिकसमुद्घातेन समवहता भवन्ति, ते खलु विष्कम्भवाइल्याभ्यां शरीरमात्रप्रमाणान् आयामेन जघन्येन, उत्कर्षेण लोकान्तं यावदात्मप्रदेशान् विक्षिपन्ति, वक्ष्यते चावगाहनसंस्थानपदे 'पुढवीकाइयस्स णं भंते ! मारणंतियसमुग्धाएणं समोहयस्स तेयासरीरस्स के महालिया सरीरोगाहणा पण्णता ? गोयमा ! सरीरपमाणमेत्तविक्खंभवाहल्लेणं आयामेणं जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागे, उक्कोसेणं लोगंतो' इति, तदनन्तरं ते सूक्ष्मपृथिवीकायिकादय उत्पत्तिदेशं यावद् विक्षिप्ताऽऽत्मप्रदेशदण्डाअपान्तरालगतौ वर्तमानाः बादरापर्याप्तक अपने भव के अन्त में मारणान्तिक समुद्घात करते हुए समस्त लोक को पूरित करते हैं । अथवा ऐसा समझना चाहिए कि पूर्वोक्त दोनों कपाटों के अपान्तरालों में जो सूक्ष्मपृथिवीकायिक आदि जीव अपर्याप्त बादर तेजस्कायिकों में उत्पन्न होते हुए मारणान्तिक समुद्घात करते हैं, वे विष्कंभ और बाहल्य (विस्तार और मोटाई) में शरीर प्रमाण, तथा लम्बाई में जघन्य और उत्कृष्ट लोकान्त तक आत्मप्रदेशों को बाहर निकालते हैं । आगे अवगाहन-संस्थानपद में कहा जाएगा कि'भगवन् ! मारणान्तिक समुद्घात करने वाले पृथिवीकायिक के तैजस शरीर की अवगाहना कितनी बड़ी होती है ? उत्तर-हे गौतम ! विष्कंभ और बाहल्य से शरीरप्रमाण होती है, लम्बाई की अपेक्षा जघन्य अंगुल के असंख्यातवें भाग और उत्कृष्ट लोकान्त प्रमाण होती है। तदनन्तर वे सूक्ष्मपृथिवीकायिक आदि अपने उत्पत्तिदेश સમસ્ત લેકને ભરી દે છે. અથવા એમ સમજવું જોઈએ કે પૂર્વોક્ત બન્ને કપાટોને અપાન્તરાલમાં જે સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક આદિ જીવ અપર્યાપ્તક બાદર તેજરકાયિકે ઉત્પન્ન થતાંજ મારણાન્તિક સમુદ્દઘાત કરે છે તેઓ વિધ્વંભ અને બાહલ્ય વિસ્તાર અને મોટાઈ) માં શરીર પ્રમાણ તથા લંબાઈમાં જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ કાન્ત પર્યન્ત આત્મ પ્રદેશને બહાર કાઢે છે. આગળ અવગાહનસંસ્થાન પદમાં કહેવાશે કે હે ભગવન્! મારણાન્તિક સમૃદુઘાત કરવાવાળા પૃથ્વીકાયિકના તૈજસ શરીરની અવગાહના કેવડી મોટી હોય છે?
ઉત્તર-હે ગૌતમ! વિષ્કભ અને બાહથી શરીર પ્રમાણ થાય છે, લંબાઇની અપેક્ષાએ જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતમે ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ લેક ન્ત પ્રમાણ હોય છે. તદનન્તર તે સૂક્ષમ પૃથિવીકાયિક આદિ પિતાના ઉત્પત્તિ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
