________________
प्रज्ञापनासूत्रे
परिल्लकादयः, ‘से तं लोमपक्खी' ते एते रोमपक्षिणः प्रज्ञप्ताः । अथ समुद्कपक्षिणः प्ररूपयितुमाह-'से किं तं समुग्गपक्खी' 'से' अथ 'किं तं' के ते, कतिविधा इत्यर्थः, समुद्कपक्षिणः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह-'समुग्गएक्खी एगागारा पण्णत्ता' समुद्गकपक्षिणः एकाकारा-एक जातीयाः प्रज्ञप्ताः, तेषामवान्तरजाति भेदामावात्, अथ कथं न ते अवलोक्यन्ते, इत्याशङ्कायामाह-'ते णं नत्यि इहे' ते खलु समुद्गकपक्षिणः, इहलोके-मनुष्यक्षेत्रे न सन्ति, 'बाहिरेसु दीवसमुद्देसु भवंति' बाह्येषु द्वीप समुद्रेषु भवन्ति, प्रकृतमुपसंहरन्नाह- से तं समुग्गपक्खी' ते एते पूर्वोक्ताः समुद्कपक्षिणः प्रज्ञप्ताः । अथ विततपक्षिणः प्ररूपयितुमाह-'से किं तं विययपक्खी' 'से' अथ 'किं तं' के ते कतिविधा इत्यर्थः, विततपक्षिणः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह-'विययपक्खी एगागारा पणत्ता'-क्तितपक्षिणः-एकाकाराः - एकजातीयाः प्रज्ञप्ताः, तेपामवान्तरजाति भेदाभावात् , अथ कथं न तेऽत्र विलोक्यन्ते, इत्याशङ्कायामाह-'ते णं नत्थि इहे ते खलु विततपक्षिणो न सन्ति इहलोके-मनुष्यक्षेत्रे ते न सन्तीत्यर्थः अपि तु 'बाहिरएस दीवसमुद्देसु भवंति' बाह्येषु मुर्गा, तोता, बहिण, मदनशलाका, कोकिल, सेह, वरिल्लक आदि यह रोमपक्षियों का कथन हुआ।
समुद्गकपक्षी कितने प्रकार के हैं ? भगवान् ने उत्तर दियासमुद्गक पक्षी एक ही प्रकार के होते हैं। उनमें कोई अवान्तर भेद नहीं है । वे दिखाई क्यों नहीं देते ? इसका उत्तर यह है कि वे मनुष्यक्षेत्र में अर्थात् अढाई द्वीप में नहीं होते, उससे बाहर के द्वीपों और समुद्रों में ही होते हैं । यह समुद्गक पक्षियों की प्ररूपणा हुई। ___अब विततपक्षियों की प्ररूपणा करते है। विततपक्षी कितने प्रकार के होते हैं ? भगवान् उत्तर देते हैं-विततपक्षी भी एक ही प्रकार के होते हैं । उनमें भी जाति भेद नहीं है । वे यहां क्यों नहीं दिखाई પક્ષીઓના કથનનું વર્ણન થયું.
સમુગપક્ષી કેટલા પ્રકારના છે ?
શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપ્યો–સમુદ્ગ પક્ષી એકજ જાતનું હોય છે તેમાં કઈ પેટા ભેદ નથી. તેઓ દેખાતાં કેમ નથી ?
તેનો ઉત્તર એ છે કે તેઓ મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં અર્થાત્ અઢાઈ દ્વીપમાં નથી હતાં. તેનાથી બહારના દ્વીપમાં અને સમુદ્રોમાં જ થાય છે, આ સમુદ્ર પક્ષી એની પ્રરૂપણ થઈ.
હવે વિતતપક્ષીઓની પ્રરૂપણ કરવામાં આવે છે.–વિતતપક્ષી કેટલા પ્રકારના છે ? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતાં ભગવાન શ્રી મહાવીરસ્વામી કહે છે કવિતતપક્ષી એક જ પ્રકારના હોય છે. તેઓમાં જાતિભેદ હૈ નથી. તેઓ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
