________________
प्रज्ञापनासूत्रे द्रव्यक्षेत्रकालभावानामित्यर्थः, य एतदतिरिक्तत्येन अन्यस्य प्रज्ञापनीयस्य कस्य चिदभावात्, तत्र प्रज्ञापनापदे (१) जीवाऽजीवद्रव्याणां प्रज्ञापना, स्थानपदे (२) जीवाधारस्य क्षेत्रस्य, स्थिति पदे (३) नारकादि स्थितिप्ररूपणात्, कालस्य शेषपदेषु पुण्यपापसंख्या ज्ञानादि पर्यायव्युत्क्रान्त्युच्छवासादीनां भावानां प्रज्ञापनाऽस्तीति भावः इति द्वितीयगाथार्थः । अथ तृतीयगाथामाह
'अज्झयणमिणं चित्तं सुयरयणं दिद्विवायणीसंदं । जहबनियं भगवया अहमवि तह बन्नइस्सामि' ॥३॥ त्ति, अध्ययनमिनं चित्रं श्रुतरत्नं दृष्टिवादनिःष्यन्दः।
यथावर्णितं भगवता अहमपि तथा वर्णयिष्यामीति, अन्धयः--दृष्टिवादनिःस्यन्दश्चित्रं श्रुतरत्नमिदम् अध्ययनं भगवता यथावर्णितम् अहमपि तथा वर्णयिष्यामि, इत्यन्वयः,
और कहीं किसीकी अथवा सर्व द्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव रूप सब भावों की प्ररूपणा है । इनके अतिरिक्त अन्य कोइ प्रज्ञापनीय पदार्थ नहीं । (१) प्रज्ञापना पद में जीव-अजीव द्रव्यों की प्रज्ञापना है, (२) स्थानपद में जीव के आधार क्षेत्र की, (३) स्थितिपद में नारक आदि की स्थिति का निरूपण होने से काल की और शेष पदों में पुण्य पाप संख्या ज्ञानादि पर्याय, व्युत्क्रान्ति, उच्छ्वास आदि भावों की प्रज्ञापना की गई है यह द्वितीय गाथा का अर्थ हुआ ॥ २॥
शब्दार्थ (अज्झयणं) अध्ययन (इणं) यहां (चित्तं) विचित्र-विचित्रता युक्त (सुयरयणं) श्रुत रूपीरत्न (दिहिचायणीसंदं) दृष्टिवाद नामक अंग का निचोड (जए) जिस प्रकार (चन्नियं) वर्णित किया है માં ક્યાંક કોઈની અને કયાંય કોઈની અથવા સર્વ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ ભાવરૂપ બધા ભાવેની પ્રરૂપણ છે. આના સિવાય બીજો કોઈ પ્રજ્ઞાપનીય પદાર્થ નથી. પ્રજ્ઞાપના પદમાં જીવ–અજીવ દ્રવ્યની પ્રજ્ઞાપના છે. (૨) સ્થાનપદમાં જીવના આધાર ક્ષેત્રની (૩) સ્થિતિ પદમાં નારક વિગેરેની સ્થિતિનું નિરૂપણ હોવાથી કાળની અને વિશેષ પદોમાં પુણ્ય પાપ સંખ્યા જ્ઞાનાદિ પર્યાય, વ્યુત્ક્રાંતિ, ઉચ્છવાસ વિગેરે ભાવની પ્રજ્ઞાપના કરાઈ છે. (આ બીજી ગાથાને અર્થ થ ા ૨ .
२०४ाथ-(अज्झयण) अध्ययन (इणं) मी (चित्तं) विचित्र-वियित्रतायुत, (सुयरयणं) श्रुत ३५ २त्न (दिट्ठिवायणीसंद) द्रष्टिवाद नाम: २५गने नियोड
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
