________________
प्रमेयबोधिनी टीका प्र. पद १ सू. १८ वनस्पतिकायिकभेदनिरूपणम्
२४३
द्विविधाः प्रज्ञताः, तद्यया - प्रत्येक शरीर बादरवनस्पतिकायिकाश्च साधारण शरीर बादरवनस्पतिकायिकाच सू०|| १८ ||
टोका - अथ वनस्पतिकायिकप्रकारान् प्ररूपयितुमाह - 'से किं तं वणस्सइकाइया ?' 'से' अथ 'किं तं' के ते कतिविधा इत्यर्थः, 'वणस्सइकाइया' - वनस्पतिकायिकाः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह - 'वणस्स इकाइया दुविहा पण्णत्ता' वनस्पतिकायिकाः द्विविधाः - द्वि प्रकारकाः प्रज्ञप्ताः - उक्ताः सन्ति 'तं जहा ' तद्यथा 'मुहुमणसइकाइया य' बायरवणस्सइकाइया य' सूक्ष्मवनस्पतिका विकाश्च बादरवनस्पतिकायिकाच, 'से किं तं सुहुमवणसइकाइया ?' 'से' अथ 'किं तं' के तेकतिविधा इत्यर्थः सूक्ष्मवनस्पनिकाकाः प्रज्ञप्ताः भगवानाह - 'मुहुमवणस्सइकाइया दुविहा पण्णा' सूक्ष्मवनस्पतिकायिकाः द्विविधा - द्विप्रकारकाः, प्रज्ञप्ताः, तं 'जहा ' तद्यथा - 'पज्जत्तग सुहुमवणस्स इकाइया य, अपज्जत्तग सुहुमवणस्स इकाइया काइया ) प्रत्येक शरीर बादरवनस्पतिकायिक और (साहारणसरीरबायर वणस्सइकाइयाय) साधारणशरीर बादरवनस्पतिकायिक ॥ १८॥
टीकार्थ - अब वनस्पतिकायिक जीवों की प्ररूपणा की जाती हैप्रश्न यह है कि वनस्पतिकायिक जीव कितने प्रकार के हैं ? भगवान् फरमाते हैं - वनस्पतिकाधिक जीव दो प्रकार के कहे गए हैं। वे इस प्रकार हैं- सूक्ष्म वनस्पतिकायिक और बादर वनस्पतिकायिक । पुनः प्रश्न किया गया कि सूक्ष्म वनस्पतिकायिक कितने प्रकार के हैं ? भगवान् ने कहा- सूक्ष्म वनस्पतिकायिक दो प्रकार के कहे हैं-पर्याप्त और अपर्याप्त। जो वनस्पतिकाय के जीव अपने योग्य चार पर्याप्तियां पूर्ण कर चुके हों और सूक्ष्म हों वे पर्याप्त सूक्ष्म वनस्पतिकायिक कहशरीर महर वनस्पतिायि भने (साहारणसरीर बायरवणस्सइकाइया य) साधारण શરીર ખાદર વનસ્પતિકાયિક. ! સૂ. ૧૮ ૫
ટીકા –હવે વનસ્પતિકાયિક વાની પ્રરૂપણા કરાય છે પ્રશ્ન છે કે વનસ્પતિકાયિક જીવ કેટલા પ્રકારના છે ?
શ્રી ભગવાન સમજાવે છે-વનસ્પતિકાયના જીવ બે પ્રકારના કહેવાયા છે. તેઓ આ પ્રકારે છે-સૂક્ષ્મ વનસ્પતિ કાયિક અને બાદર વનસ્પતિ કાયિક, ફરીથી પ્રશ્ન કરાયો કે સૂમ વનસ્પતિ કાયિક કેટલા પ્રકારના છે? શ્રી ભગવાને કહ્યું-સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિક એ પ્રકારના અને છે-પર્યામ અને અપર્યાપ્ત.
જે વનસ્પતિ કાયિક વા પેાતાને યાગ્ય ચાર પર્યાપ્તિએ પૂર્ણ કરી ચૂકયા હોય, અને સૂક્ષ્મ હાય તે પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયિક કહેવાય
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
