________________
१७६
प्रज्ञापनासूत्रे
प्रत्ययं प्रतिबुद्धानां च 'पत्तेय नियमा विहारो जम्हा तम्हाय ते पत्तेय बुद्धा' इति, स्वयम्बुद्धानामुपधि द्वदिशविध एव पात्रादिको भवति, प्रत्येक बुद्धानां तु द्विधा - जघन्येन, उत्कर्षेण, तत्र जघन्येन द्विविधः उत्कर्षेण नवविधः प्रावरणवर्जी भवति तथा चोक्तम्
'पत्तेय बुद्धाणं जहणेणं दुविहो ।
उक्कोसेणं नवविहो नियमा पाउरण वज्जो भवइ' इति ॥
एवं स्वयं बुद्धानां पूर्वाधीतं श्रुतं भवति न वा भवति, तत्र यदि पूर्वाधीतं श्रुतं भवति तदा लिङ्गं देवता वा प्रयच्छति, गुरुसन्निधौ वा गत्वा प्रतिपद्यते, यदि च earth विचरण समर्थः, इच्छा वा तस्य तादृशी उत्पद्यते तदा एकाकी विहरति को देख कर जो बुद्ध हुए वे प्रत्येक बुद्ध । वे नियम से प्रत्येक अर्थात् अकेले ही विचरण करते हैं, इस कारण प्रत्येक बुद्ध कहलाते हैं। स्वयंबुद्धों की उपधि पात्रादि के भेद से बारह प्रकार की होती है और प्रत्येक बुद्धों की जघन्य तथा उत्कृष्ट के भेद से दो प्रकार की होती है । जघन्य से दो प्रकार की और उत्कृष्ट नौ प्रकार की होती है । मगर उसमें प्रावरण अर्थात् वस्त्र नहीं होता । कहा भी है- प्रत्येकबुद्ध कम से कम दो प्रकार की और अधिक से अधिक नौ प्रकार की उपधि रखते हैं, मगर नियम से वस्त्र रहित ही होते हैं। स्वयंयुद्धों के पूर्वाधीत (पूर्वजन्म में पठित) श्रुत होता भी है या नहीं भी होता है। अगर होता है तो उन्हें देवता लिंग प्रदान कर देता है अथवा वे गुरु के निकट जा कर मुनिलिंग अंगीकार करते हैं। अगर वे एकाकी विचरने में समर्थ हों या उन्हें एकाकी विचरण करने की इच्छा हो तो एकाकी विचरते જોઇને જેએ બુદ્ધ થયા તે પ્રત્યેક યુદ્ધ. તે નિમિત્તથી પ્રત્યેક અર્થાત્ એકલાજ વિચરે છે, એ કારણે પ્રત્યેક બુદ્ધ કહેવાય છે
સ્વયં બુદ્ધોની ઉપધિ–પાત્રાદિના ભેદે ખાર પ્રકારની હાય છે અને પ્રત્યેક યુદ્ધોની જઘન્ય તથા ઉત્કૃષ્ટના ભેદથી એ પ્રકારની થાય છે, જઘન્યથી એ પ્રકારની અને ઉત્કૃષ્ટથી નવ પ્રકારની થાય છે. પરન્તુ તેમાં પ્રાવરણ અર્થાત્ વસ્ત્રો હાતા નથી.
કહ્યું પણ છે-પ્રત્યેક બુદ્ધ એછામાં એછી એ પ્રકારની અને વધારમાં વધારે નવ પ્રકારની ઉપધિ રાખે છે. પરન્તુ નિયમથી વસ્ત્ર રહિત જ હોય છે. સ્વય' બુદ્ધોનુ' પૂર્વાધીત (પૂર્વજન્મનું ભણેલુ) શ્રુત હાય છે. અગર તે નથી પણ હેતુ. અગર હાય છે તે તેમને દેવતા લિંગ પ્રદાન કરીદે છે. અથવા તેઓ ગુરૂની સમીપ જઇને મુનિર્લિંગ અંગીકાર કરે છે અગર તેઓ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
