________________
प्रमेयबोधिनी टीका प्र. पद १ सू ११ जीवप्रज्ञापना धरो वा, तथा चोक्तम्-'तित्थं भंते ! तित्थं तित्यकरे तित्थं ? गोयमा ! अरिहा ताव नियमा' तित्थकरे, तित्थ पुण चाउव्वणो समणसंवो पढम गणहरो वा' तीर्थे 'शासनं' भदन्त ! तीर्थ (तरण साधनम्) तीर्थकरस्तोर्थम् गौतम ! अर्हन् तावत् नियमात्तीर्थकरः तीर्थ पुनश्चतुर्वर्णः श्रमणसङ्घः प्रथम गणधरो वा' इति, तस्मिन् तीर्थे समुत्पन्ने ये सिद्धास्ते तीर्थसिद्धाः१, 'एवम् अतित्यसिद्धा' अतीर्थसिद्धाः, तीर्थस्याभावोऽतीर्थम्, तीर्थस्यामावश्चानुत्पादः अपान्तराले व्यवच्छेदो वा तस्मिन् ये सिद्धा:-ते अतीर्थसिद्धाः२, तत्र तीर्थस्यानुत्पादे सिद्धा मरुदेवीप्रभृतयः, मरुदेव्यादि सिद्धिगमनकाले तीर्थोत्पादाभावात्, तथा-तीर्थस्य व्यवच्छेदः सुविधि स्वाम्याद्यपान्तरालेषु, तत्र ये जाति स्मरणादिनाऽपर्वर्गमार्गमवाप्य हे भगवान् ! तीर्थ को तीर्थ कहते हैं या तीर्थकर को तीर्थ कहते हैं ? हे गौतम ! अरिहन्त भगवान् (नियम से) तीर्थकर हैं और चार प्रकार का श्रमणसंघ (साघु, साध्वी, श्रावक, श्राविका) या प्रथम गणधर तीर्थ है । इस तीर्थ की स्थापना हो जाने पर जो जीव सिद्धि प्राप्त करते हैं, वे तीर्थसिद्ध कहलाते हैं।
(२) अतीर्थसिद्ध -तीर्थ का अभाव अतीर्थ कहलाता है। तीर्थ का अभाव दो प्रकार से होता है-तीर्थ की स्थापना ही न हुई हो अथवा स्थापना होने के पश्चात् कालान्तर में उसका विच्छेद हो गया हो । ऐसे अतीर्थकाल में जिन्होंने सिद्धि प्राप्त की वे अतीर्थसिद्ध हैं। तीर्थ की स्थापना से पूर्व मरुदेवी आदि ने सिद्धि प्राप्त की। सुविधिनाथ आदि तीर्थंकर के बीच के समय में तीर्थ का उच्छेद हुआ था, उस समय में जातिस्मरण आदि के द्वारा जिन्होंने सिद्धि पाई, वे तीर्य
હે ભગવન તીર્થને તીર્થ કહે છે અથવા (અગ) તીર્થકરેને તીર્થ કહે છે?
હે ગૌતમ ! અરિહંત ભગવાન (નિયમથી) તીર્થકર છે અને ચાર પ્રકારનો श्रभार संघ (साधु, सावी, श्राप, श्रावि४) 2424। प्रथम ४५२ तीथ छे. આ તીર્થની સ્થાપના થઈ ગયા બાદ જે જી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે. તેઓ તીર્થ સિદ્ધ કહેવાય છે.
(૨) અતીર્થ સિદ્ધ-તીર્થને અભાવ અતીર્થ કહેવાય છે. તીર્થને અભાવ બે પ્રકારે થાય છે-તીર્થની સ્થાપના જ ન થઈ હોય અથવા સ્થાપના થયા પછી કાળાન્તરે તેને વિચછેદ થઈ ગયે હૈય, આવા અતીર્થકાળમાં જેઓએ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી તેઓ અતીર્થ સિદ્ધ છે.
તીર્થની સ્થાપનાથી પૂર્વ મરૂદેવી વિગેરેએ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી. સુવિધિનાથ વિગેરે તીર્થકરના વચગાળાના સમયમાં તીર્થને વિ છેદ થયે હતા તે સમયમાં
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
