________________
९९२
प्रज्ञापनास्त्रे
टीका - अथ सिद्धानां स्वस्थानादिकं प्ररूपयितुमाह- 'कहिणं भंते! सिद्धा णं ठाणा पण्णत्ता ?' गौतमः भगवन्तं पृच्छति - हे भदन्त ! कुत्र खलु - कस्मिन् प्रदेशे, सिद्धानां स्थानानि स्थित्यपेक्षया स्वस्थनानि, प्रज्ञप्तानि ? प्ररूपितानि सन्ति ? तदेवं विशदयितुं प्रकारान्तरेण पृच्छति - 'कहि णं भंते सिद्धा परिवसंति ?" हे भदन्त ! कुत्र खलु - कस्मिन् प्रदेशे, सिद्धाः परिवसन्ति ! भगवान् उत्तरयति - 'गोयमा !" हे गौतम ! 'सव्वट्ट सिद्धस्स महाविमाणस्स' सर्वार्थसिद्धस्य महाविमानस्य 'उवरिल्लाओ धूभियग्गाओ' उपरिमायाः उपरितन्याः स्तू पिकायाः शिखरस्य 'दुवालसजोयणे उडुं अवाहाए' द्वादश योजनानि ऊर्ध्वम् - उपरिभागे अव्यावाधया - अबाधेन 'एत्थ णं' अत्र खलु उपर्युक्तस्थाने, 'ईसिप भारा णाम पुढवी पण्णत्ता' ईपत्प्राग्भारा नाम पृथिवी प्रज्ञप्ता-प्ररूपिता. सा च कीदृशी इत्याह'पणयालीस जोयणसयसहस्साई आयाम विक्खभेणं' पञ्च चत्वारिंशद् योजनशतसहस्राणि पञ्चचत्वारिंशद् लक्षयोजनानि इत्यर्थः, आयामविष्कम्भेण - दैर्ध्य - विस्तारेण 'एगा जोयण कोडी' एकां योजन कोटिम् 'बायालीसं च सयसहस्साई '
टीकार्थ- अब सिद्धों के स्थान आदि की प्ररूपणा की जाती हैश्री गौतम स्वामी ने प्रश्न किया-हे भगवन् ! सिद्ध भगवन्तों के स्थान कहाँ कहे गए हैं ? इसी को स्पष्ट करने के लिए प्रकारान्तर से पूछते हैं - हे भगवन् ! सिद्ध कहां निवास करते हैं ?
श्री भगवान् ने उत्तर दिया- हे गौतम ! सर्वार्थसिद्ध नामक जो महाविमान है, उसकी ऊपरी स्तृपिका से अर्थात् शिखर से बारह योजन ऊपर, विना व्यावाधा के ईषत्प्राग्भार नामक पृथिवी कही गई है । वह पृथिवी कैसी है ? इसका उत्तर देते हैं- उस पृथिवी की लम्बाई - चौडाई पैंतालीस लाख योजन की है और परिधि एक करोड वयालीस लाख, तीस हजार दो सौ उनपचास योजन से कुछ अधिक है । ટીકા હવે સિદ્ધોના સ્થાન આદિની પ્રરૂપણા કરાય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામીએ પ્રશ્ન કર્યું–ભગવન્ ! સિદ્ધ ભગન્તાના સ્થાન કયાં કહેલાં છે ? તેને સ્પષ્ટ કરવા માટે પ્રકારાન્તરથી પૂછે છે હે ભગવન ! સિદ્ધ કયાં નિવાસ કરે છે ?
શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપ્યા હૈ ગૌતમ ! સર્વાં સિદ્ધ નામક જે મહાન વિમાન છે, તેના ઊપરની રૂપિકથી અર્થાત્ શિખરથી બાર ચેાજન ઊપર, વિના આધાએ ઇષત્પ્રાગ્બાર નામક પૃથ્વી પડેલી ઉત્તર આપે છે-તે પૃથ્વીની લંબાઈ-પહેાળાઈ
છે. તે પૃથ્વી કેવી છે? તેના પીસ્તાલીસ લાખ યેાજનની
છે અને પરિધિ એક કરાડ એ'તાલીસ લાખ, ત્રીસ હજાર ખસે એગણુ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
