________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३ सू.८९ जम्बूद्वीपगतयोश्चन्द्रयोश्चन्द्रद्वीपनि० ६१७ सनम् तद्वर्णनम् तद्दिक्षु सामानिकादियोग्य भद्रासनानि स एव पूर्वोक्तोऽर्थः गौतम !
'क्षुल्लिकासु च क्षुद्रासु तद्वापीषूत्पलानि हि ।
चन्द्र वर्णानि यस्मात्तु चन्द्रद्वीपोऽभिधीयते ॥१॥ किश्च-नाऽऽसीपुरा नाऽस्ति-न वा भविष्यत्येषा न शङ्का किमुवच्मि तत्र ।
आसीत्पुराऽऽस्ते परतो भविष्यत्येवं न यद्येति तदस्य नाम ॥२॥ 'अलङ्कारविदा विद्वन् , विदुषाऽऽवेदितं च यत् ।
वेदितव्यन्तु विद्वद्भिर्वर्णनान्नाऽन्तमेष्यति ॥३॥ 'रायहाणीओ सगाण दीवाणं पुरस्थिमेणं तिरियमसं० अण्णमि लवणसमुद्दे तहेव सव्वं राजधान्यौ तु स्वकीयद्वीपयोः पूर्वदिशि तिर्यगसंख्ये यद्वीपसमुद्रालेना चाहिये। इन द्वीपों का नाम जो चन्द्रदीप हुआ है उसका कारण वहां की वापिका आदिकों में उत्पन्न उत्पल आदिकों का चन्द्र के जैसी आभा कान्ति आदिका होना है । अथवा ये द्वीप इसी तरह के नाम से अनादि काल से प्रख्यात होते चले आये हैं अतः ये त्रिकालवर्ती होने से इस तरह के इन के नाम होने में कोइ निमित्त भी नही है । तदुक्तम्
नासीत्पुरा नास्ति न वा भविष्यत्येषा न शङ्का किमु वच्मि तत्र । आसीत्पुराऽऽस्ते परतो भविष्यत्येवं न यद् वेत्ति तदस्य नाम ॥१॥ अलङ्कारविदा विद्धन । विदुषाऽऽवेदितं च यत् । वेदितव्यं तु विद्वद्भि वर्णनान्त मेष्यति ॥२॥
अतः ये द्वीप पहिले नहीं थे अब भी नहीं हैं आगे भी नहीं रहेगें ऐसा नहीं है किन्तु ये तो त्रिकालवर्ती हैं ऐसा जानना चाहिये 'रायકરી લેવું. આ દ્વીપના નામ જે ચંદ્ર દ્વીપ એ પ્રમાણે થયેલ છે, તેનું કારણ ત્યાંની વાવ વિગેરેમાં ઉત્પન્ન થનારા કમળો વિગેરેની આભા ચંદ્રના જેવી છે એ છે. અથવા આ દ્વીપ એ પ્રમાણેના નામથી અનાદિ કાલથી પ્રખ્યાત થતા આવ્યા છે. તેથી તે ત્રિકાલભાવી હોવાથી એ રીતનું નામ હોવામાં કઈ નિમિત્ત ४३२ नथी. ५४ छे.
'नासीत् पुरा नास्ति न वा भविष्यत्येषा न शङ्का किमुवच्मि तत्र । आसीत् पुराऽऽस्ते परतो भविष्यत्येव न यद्वेति तदस्य नाम ॥ १ ॥
अलङ्कारविदा विद्वन् विदुषाऽऽवेदितं च यत् ।
वेदितव्यं तु विद्वद्भिर्वर्णनान्त मेष्यति ।। २ ॥ તેથી આ દ્વીપ પહેલા ન હતા, હમણું નથી, અને ભવિષ્યમાં પણ નહીં હોય તેમ નથી. પરંતુ એ તે ત્રણ કાળમાં રહેવાવાળા છે. તેમ સમજવું
जी० ७८
જીવાભિગમસૂત્ર
