________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र. ३ उ. ३ सू. ५२ जगत्याः पद्मवरवेदिकायाश्चवर्णनम्
र्थिकनयमतेन पर्यायप्राधान्य विवक्षायामशाश्वती पर्यायाणां प्रतिक्षणभावितया कियत्कालभावितया वा विनाशित्वदिति । 'से तेणट्टेणं गोयमा ! एवं बुच्चइ सिय सासयासिय असासया' तत्तेनार्थेन तेन कारणेन हे गौतम ! एवमुच्यते- पद्मवर वेदिका स्यात् शाश्वती स्यादशाश्वती । तदयमर्थः - इह द्रध्यार्थिकनयवादी स्वमतप्रतिष्ठापनार्थमेवं वदति-यत् न भवति अत्यन्तासत उत्पादो गगनकुसुमोत्पत्तिवत्, न वा भवति सतो बिनाशो यथा जीवस्य अत एवोक्तम्- 'नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः' इति । यौ तु दृश्येते प्रतिवस्तु उत्पाद विनाशौ तदाविपर्यायों की अपेक्षा - तथा अन्य और पुद्गलों के विघटन एवं आगमन की अपेक्षा वह अशाश्वती है । इसका तात्पर्य ऐसा है कि पर्यायास्तिकनय के मतानुसार द्रव्य गौण हो जाता है, और पर्याय प्रधान हो जाती है पर्यायें प्रतिक्षण परिवर्तनरूप अर्थात् बदलनेवाली होने से अथवा कियत्कालभावी होने से विनाश धर्मवाली होती है इसलिये उस अपेक्षा वह अशाश्वती कही गई है। 'से तेणद्वेणं गोयमा' एवं बुच्चइ सिय सासया सिय असासया' इसी कारण हे गौतम ! मैंने ऐसा कहा है कि पद्मवरवेदिका कथंचित् नित्य है और कथंचित् अनित्य है जो द्रव्यार्थिकनयवादी हैं वह अपने मत की प्रतिष्ठा करने के लिये ऐसा कहता है कि जो अत्यन्त असत्स्वरूप होता है आकाशपुष्प की तरह कभी भी उत्पाद नहीं हुआ करता है और जो सत् स्वरूप होता है उसका कभी आकाश की तरह विनाश नहीं होता है 'नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः' ऐसा सिद्धान्त है । फिर भी प्रति वस्तु
८२५
તથા ખીજા પુદ્ગલેાના વિઘટન અને આગમનની અપેક્ષાથી તે આશાશ્વતી છે. એનું તાપ` એવુ' છે કે પર્યાયાર્થિક નયના મત પ્રમાણે દ્રવ્ય ગૌણ થઈ જાય છે. અને પર્યાય મુખ્ય થઇ જાય છે. અને પર્યાયો પ્રતિક્ષણે પરિવર્તન રૂપ અર્થાત્ બદલાઇ જવાવાળા હેાવાથી અથવા કિયત્કાલ ભાવી હાવાથી વિનાશ धर्मवाजा होय छे. तेथी ते अपेक्षाथी ते अशाश्वती आहेस छे. 'से तेणट्टेण गोयमा ! एवं वुच्चइ सिय सासया सिय असासया' ते अरथी हे गौतम! મે' એવું કહ્યુ' છે કે પદ્મવર વેદિકા કથ ચિત્ નિત્ય છે અને કથ'ચિત્ અનિત્ય છે. જે દ્રવ્યાર્થિ ક નયવાદી છે તે પાતાનામતનું સમર્થ્યન કરવા માટે એવુ કહે છે કે જે અત્યંત અસત સ્વરૂપ હેાય છે, તેના આકાશ કુસુમની માફ્ક કયારેય ઉત્પાદ થતા નથી અને જે સત્ સ્વરૂપ હાય છે તેના આકાશની માફક यारेय विनाश थतो नथी. 'नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः' मे પ્રમાણે સિદ્ધાંત વચન છે. તે પણ દરેક વસ્તુમાં જે ઉત્પાદ અને વિનાશ
जी० १०४
જીવાભિગમસૂત્ર
