________________
प्रद्योतिका टीका प्र. ३ सू. ७ सप्तापि पृथिव्यः लोकस्पशिन्यो नवेति ५७ पूर्वादिदिक चरमपर्यन्ताल्लोकान्तः क्रमेणाघोऽधारित्रमागोनेन, त्रिभाग इति तृतीयो भाग त्रिभागः । एकस्य योजनस्य त्रयोभागाः कल्पितव्याः तेषु भागेषु एक तृतीयो भाग स्तृतीयोऽशस्त्रिभाग उच्यते, तेन तृतीय, भागन्यूनेन एकेन योजनेन योजनस्य भागत्रयमध्याद् भागद्वयेनाऽधिकैरधिकैयजने ज्ञातव्यः, तथाहि - शर्कराप्रमा पृथिव्याः सर्वासु दिक्षु विदिक्षु च चरमपर्यन्ताल्लोकान्तस्य अन्तराल, त्रिभागोनानि त्रयोदश योजनानि, योजनस्य भाग-त्रय मध्याद्भाग द्वयसहित द्वादशयोजनानित्यर्थः । बालुका प्रभायाः पृथिव्याः सत्रिभागानि त्रयोदशयोजनानि । पूर्वोक्तेषु भागद्वयसहितद्वादशयोजनेषु भागद्वयसंमेलनेन तृतीयभागसहितानि पङ्कप्रभायाः परिपूर्णानि चतुर्दशयोजनानि एवं धूमपृथिवी के अतिरिक्त शेष शर्कराप्रभा से लेकर अधः सप्तमी पर्यन्त सब पृथिवीयों की सब दिशाओं में और सब विदिशाओं में पूर्व आदि दिशाओं के चरम पर्यन्त भाग से लोकान्त क्रमसे नीचे नीचे त्रिभाग अर्थात् एक योजन के तीन भाग किये जावे, उन तीन भागों में एक जो तृतीय - तीसरा भाग अर्थात्- तीसरा अंश है वह त्रिभाग कहलाता है ऐसे विभाग न्यून एक योजन से अर्थात् योजन के तीन भाग में से दो भाग से अधिक योजनों से जान लेना चाहिये, जैसेरत्नप्रभा पृथिवी से लोकान्त का अपान्तराल बारह योजन का होता है उसके नीचे शर्करा प्रभा पृथिवी की सब दिशा विदिशाओं में पूर्व आदि के चरम पर्यन्त भाग से लोकान्त का अपान्तराल तृतीय भाग न्यून तेरह योजन का अर्थात् बारह योजन के ऊपर योजन के વિદિશાઓમાં પણ આ અપાન્તરાલ જેટલા દૂર પછી જ અલેાકાકાશના પ્રારભ થાય છે. આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી શિવાય ખાકીની શાપ્રભા પૃથ્વીથી લઈને અધઃસપ્તમી પૃથ્વી સુધી બધીજ પૃથ્વીયાની બધી દિશાઓમાં અને વિદિશાઓમાં પૂ વિગેરે દિશાઓના ચરમ સુધિના ભાગથી લેાકાન્ત ક્રમથી નીચે નીચે ત્રિભાગ અર્થાત્ એક ચાજનના ત્રણ ભાગ કરવામાં આવે, એ ત્રણ ભાગા પૈકી જે ત્રીજો ભાગ અર્થાત્ ત્રીજો અંશ છે, તે ત્રિભાગ કહેવાય છે. એવા ત્રિભાગથી ન્યૂન એક ચેાજનથી અર્થાત્ ચેાજનના ત્રણ ભાગોમાંથી એ ભાગોથી વધારે ચૈાજનવાળો સમજવા. જેમકે રત્નપ્રભા પૃથ્વીથી લેાકાન્તના અંતરાલ ખાર ચેાજનનેા હેાય છે. તેની નીચે શકરપ્રભા પૃથ્વી બધીજ દિશા અને વિદિશાઓમાં પૂર્વ દિશા વિગેરેના ચરમાન્ત સુધીના ભાગથી લેાકાન્તના અપાન્તરાલ ત્રીજા ભાગથી ન્યૂન તૈર ચૈાજનના છે. અર્થાત્ ખાર ચેાજન जी० ८
જીવાભિગમસૂત્ર
