________________
जीवाभिगमसूत्रे वा' गर्जितमिति वा. अभ्राभावे मेघध्वनिः, विजुयाइ वा विद्युदिति वा, अनभ्रा. विद्युचमत्कृतिः, 'उक्कापायाइ वा' उल्कापात इति वा' उल्का-स्वर्गाच्च्यवमानस्य देवस्य यादृशो वर्णस्तत्सदृशवर्णा, तस्यापातः पतनं आकाशे संछिताग्नि ज्वालानिपतनरूपः उक्तश्च-'दिविभुक्तशुभफलानां पततां रूपाणि यानि तान्युल्काः' इति, 'दिसादाहाइ वा' दिग्दाह इति वा, कस्यांश्चिदेकस्यां दिशि छिन्नमूलाग्नि. ज्वालाकरालिताकाशप्रतिमासरूपः, दिग्दाहस्य फलं यथा
'दाहोदिशां राजभयाय पीतो देशस्य नाशाय हुताशवर्णः । __यच्चारुणः स्यादपसव्यवायुः, सस्यस्य नाशं स करोति दृष्टः' ।१॥ 'णिग्यायाइ वा' निर्घात इति वा-निर्घातो विद्युत्मपतनध्वनिः, 'पंसु. विट्ठीइ वा' पांशुवष्टिरिति वा गगनतो धूलिवर्षणम्, 'जुवगाइ वा' यूपक इति वा, यत्र संध्याप्रभा चन्द्रप्रभा च युगपद् भवतः स यूपक इति कथ्यते सन्ध्या. प्रभाचन्द्रपभयोर्मिश्रत्वं यूपक इति । उक्तञ्च-'संझच्छेयावरणो, उजूवगो सुकदिणतिन्न ।' सन्ध्याछेदावरणस्तु युपका शुक्लदिनानि त्रीणि, इतिच्छाया। स च शुक्ल. प्रतिपदिषु त्रिषु दिनेषु भवति तत्र सन्ध्पाविभागो न लक्षितुं शक्य ते स इति । गर्जित-विना बादल के मेध ध्वनि होना, विद्युत-विना बादल के बिजली का चमकना, उल्कापात-आकाश में संमूर्छिम अग्नि ज्वाला का गिरना, दिग्दाह-किसी एक दिशा में छिन्न मूल अग्नि ज्वाला का भयानक प्रतिभास होना, निर्यात-बिजली के पड़ने का कडाका, पांशु वृष्टि-आकाश से धूलि का गिरना, यूपक उसको कहते हैं, जिस दिन संध्या की प्रभा और चन्द्रमा की प्रभा एक साथ मिली हुई होती है जिससे संध्या का पता नहीं चलता है इसीलिये कहा है 'संध्या प्रभा चन्द्र प्रभयोर्मित्वं यूपकः' कहा भी है 'संझच्छेया वरणो०' अर्थात् संध्या छेद-संध्याके विभाग मे आवरण हो जावे-संध्या का पता नहीं चले वही यूपक वही बालचन्द्र का दिन है वह शुक्ल पक्ष की વિજળીને ચમકવું. ઉકાપાત આકાશમાં સંમૂર્ણિમ અગ્નિજ્વાલા પડવી, દિગ્દાહ કોઈ પણ એક દિશામાં છિન્નમૂળ અગ્નિજવાલાને ભયંકર પ્રતિભાસ થ, નિર્ધાત વિજળી પડવાના કડાકા, પાંશુવૃષ્ટિ આકાશમાંથી ધૂળ પડવી, જે દિવસે સંધ્યાની પ્રભા અને ચંદ્રમાની પ્રભા એક સાથે મળી હોય તેને યૂપક કહે છે કે જેથી સંધ્યા થયાનું જાણી શકાતું નથી. તેથી જ કહ્યું છે કે 'संध्या प्रभा चन्द्रप्रभयो मिश्रत्वं यूपकः' मी ५५] युछ है 'संझच्छे यावरणो०' અર્થાત સંધ્યા છેદ-સંધ્યાના વિભાગમાં આવરણ આવી જાય, સંધ્યા જાણ ન શકાય, તેજ ચૂપક તેજ બાલ ચંદ્રને દિવસ, અને એજ શુકલ પક્ષને પડો વિગેરે ત્રણ દિવસમાં થાય છે, અર્થાત્ પ્રતિપદા વિગેરે ત્રણ દિવસોમાં થાય
જીવાભિગમસૂત્ર
