________________
जीवाभिगमसूत्रे के ते कृष्णपाक्षिकाः ? इति तत्स्वरूपं प्रदर्श्यन्ते जीवा द्विविधा भवन्ति शुक्लपाक्षिकाः कृष्णपाक्षिकाश्च, तत्र येषां किञ्चिदूनोऽपार्द्धपुद्गलपरावर्त्तप्रमितः संसारो वर्तते, ते शुक्लपाक्षिकाः, तदितरे दीर्घसंसारिणः कृष्णपाक्षिकाः, तदुक्तम्
'जेसिमवडूढो पुग्गलपरियट्टो, सेसओ य संसारो। ते सुक्कपक्खिया खलु, अहिए पुण कण्हपक्खीया' ॥१॥ येषामपार्द्धः पुद्गलपरावर्तः शेषश्च संसारः । ते शुक्लपाक्षिकाः खलु अधिके पुनः कृष्णपाक्षिकाः ॥१॥
अत एवाल्पा एव शुक्लपाक्षिका अल्पसंसाराणां स्तोकानामेव संभवात् । बहवः पुनः कृष्णपाक्षिकाः दीर्घसंसाराणा मनन्तानन्तानां संभवात् ।।
अथ कथमिद मवगम्यते यत् कृष्णपाक्षिकाः प्राचुर्येण दक्षिणस्यां दिशि समुत्पद्यन्ते ? इति, अत्रोच्यते-तथा स्वभावत्वात् , तेषां तथास्वभावत्वं यथा-कृष्णपाक्षिकाः खलु दीर्घसंसार
कौन वे कृष्णपाक्षिक है ? इसपर कृष्णपाक्षिक का स्वरूप दिखलाया जाता है--जीव दो प्रकार के होते हैं-एक शुक्लपाक्षिक और दूसरे कृष्णपाक्षिक, इनमें जिनका संसार किञ्चित् ऊन अपार्द्धपुद्गलपरावर्त्तमात्र अवशिष्ट रहता है वे शुक्लपाक्षिक है और इनसे भिन्न जो दीर्ध संसारी जीव हैं वे कृष्णपाक्षिक होते हैं जैसे कहा भी है-जेसिमवइढो.” इत्यादि अर्थात् जिनके संसार अर्द्धपुद्गलपरावर्त शेष रहता है वे शुक्लपक्षिक और इससे अधिक संसार शेष रहता है वे कृष्णपाक्षिक होते हैं। इसलिए अल्पसंसारी होने के कारण शुक्लपाक्षिक अल्पही होते हैं किन्तु कृष्णपाक्षिक अधिक होते हैं क्योंकि दीर्घसंसारी अनन्ता नन्त होते हैं।
प्रश्न--यह बात कैसे जानी जावे कि कृष्णपाक्षिक प्रचुरतः से दक्षिण दिशा में उत्पन्न होते हैं ? સંબધમાં કૃષ્ણપાક્ષિકનું સ્વરૂપ બતાવવામાં આવે છે–જીવ બે પ્રકારના હોય છે. એક શુક્લપાક્ષિક અને બીજા કૃષ્ણ પાક્ષિક, તેમાં જેઓને–સંસાર કંઈક ન્યૂન અપાઈ પુદ્ગલ પરાવર્તા માત્ર બાકી રહે તે થકલ પાક્ષિક છે. અને તેનાથી જુદા જે દીર્ઘ સંસારી જ હોય છે, तेसा पाक्षि हाय छे. भयुं छे -"जेसिमवइढो०" त्या अर्थात् मानो ससार અપાઈ પુદ્ગલ બાકી રહે છે, તેઓ શુકલ પાક્ષિક અને તેનાથી વધારે સંસાર બાકી રહે છે, તેઓ કૃષ્ણ પાક્ષિક કહેવાય છે. તેથી અલપ સંસારી હોવાના કારણે શુકલ પાક્ષિક થેડાજ હોય છે. પરંતુ કૃષ્ણ પાક્ષિક વધારે હોય છે. કેમકે દીઘ સંસારી અનંતાનંત હોય છે.
પ્રશ્ન--આ વાત કેવી રીતે જાણી શકાય કે--કૃષ્ણ પાક્ષિક દક્ષિણ દિશામાં અધિક પણાથી उत्पन्न थाय छ?
જીવાભિગમસૂત્ર
