________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्रति० १ गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्यनिरूपणम् ३०९ खेज्जवासाउ य वज्जेहिंतो देवेहितो ठिई जहन्नेणं अंतो मुहत्तं उक्कोसेणं तिन्नि पलिओवमाइं, दुविहा वि मरंति, उव्वटित्ता नेरइयादिसु जाव अणुत्तरोववाइएसु, अत्थेगइया सिझंति जाव अंतं करेंति । ते णं भंते ! जीवा कइ गइया कइ आगइया पन्नत्ता ? गोयमा ! पंच गइया चउ आगइया । परित्ता संखेज्जा पन्नत्ता से तं मणुस्सा ॥सू० २७॥
छाया-अथ के ते मनुष्याः ? मनुष्याः द्विविधाः प्रज्ञप्ताः तद्यथा-संमूच्छिमनु प्याश्च गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याश्च। कुत्र खलु भदन्त ! संमूच्छिममनुष्याः संमूर्च्छन्ति ? गौतम ! अन्तर्मनुष्यक्षेत्रं यावत्कुर्वन्ति । तेषां खलु भदन्त ! जीवानां कति शरीराणि प्रज्ञ तानि ? गौतम ! त्रीणि शरीराणि प्रज्ञप्तानि । तधथा-औदारिकं तैजसं कार्मणं च । ते एते संमूछिममनुष्याः । अथ के ते गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याः ? गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्या स्त्रिविधाः प्रज्ञप्तास्तद्यथा-कर्मभूमका अकर्मभूमका अन्तरद्वीपजाः । एवं मनुष्यभेदो भणितव्यो यथा प्रज्ञापनायां तथा निरवशेषं भणितव्यं यावत् छद्मस्थाश्च केवलिनश्च । ते समासतो द्विविधाः प्रज्ञप्ता स्तद्यथा पर्याप्ताश्चापर्याप्ताश्च । तेषां खलु भदन्त ! जीवानां कति शरीराणि प्रज्ञप्तानि ? गौतम ! पञ्च शरीराणि प्रशप्तानि तद्यथा-औदारिकं यावकार्मणम् । शरीरावगाहना जघन्येनाङ्गुलासंख्येयभागम् उत्कर्षेण त्रीणि गव्यूतानि । षडपि संहननानि, षड् संस्थानानि । ते खलु भदन्त ! जीवाः किं क्रोधकषायिनो यावल्लोभकषायिनोऽकषायिनः ? गौतम ! सर्वेऽपि । ते खलु भदन्त ! जीवाः किमाहार संज्ञोपयुक्ता यावत् लोभसंज्ञोपयुक्ताः नो संशोपयुक्ताः, गौतम ! सर्वेऽपि । ते खलु भदन्त ! जीवाः किं कृष्णलेश्याश्च यावदलेश्याः । ? गौतम ! सर्वेऽपि । श्रोत्रेन्द्रियो पयुक्ता यावत्रो इन्द्रियोपयुक्ता अपि । सप्त समुद्घाताः तद्यथा-वेदनासमुद्घातो यावत्केवलिसमुद्घातः । संज्ञिनोऽपि नो संज्ञिनोअसंझिनोऽपि । स्त्रीवेदका अपि यावदवेदका अपि, पञ्च पर्याप्तयः । त्रिविधा अपि दृष्टयः । चत्वारि दर्शनानि । ज्ञानिनोऽपि अक्षानिनोऽपि, ये ज्ञानिनस्ते अस्त्येकके द्विज्ञानिनः, अस्त्येकके त्रिज्ञानिनः, अस्त्येकके चतुर्सानिनः, अस्त्येकके एकज्ञानिनः । ये द्विज्ञानिन स्ते नियमात् आभिनिबोधिक ज्ञानिनः श्रुतज्ञानिनश्च । ये त्रिज्ञानिन स्ते आभिनिबोधिकशानिनः श्रुतज्ञानिनः अव. धिज्ञानिनश्च । अथवा आभिनिबोधिकज्ञानिनः श्रुतज्ञानिनो मनःपर्यवशानिनश्च । ये चतुर्सानिनस्ते नियमात् आभिनिबोधिकज्ञानिनः श्रुतशानिनोऽवधिशानिनो मनःपर्यवज्ञानिनश्च । ये एकज्ञानिनस्ते नियमात् केवल शानिनः । एवमशानिनोऽपि । द्वयज्ञा
જીવાભિગમસૂત્ર