________________
सुदर्शिनी टीका अ० २सू० १०-१३ मृषावादिनां जीवघातकवचननिरूपणम् २२७ 'पीयह ' पिबत-मदिरादिकं — दासीदासभयगभाइल्लगा' दासीदासभृतकभा. गिकाः दास्य सेविकाः दासाः प्रसिद्धाः, भृतका भृत्या-भक्तदानादिना पोपिताः, भागिकाः धनादेश्चतुर्थादि भागग्राहकाः 'सिस्सा य' शिष्याश्च प्रसिद्धाः 'पेसकजणो' प्रेष्यकजना कार्यप्रयोजनेषु पेषणीयो जनः 'कम्मकरा' कर्मकरा नियतकालं कर्मकुर्वन्ति ये ते कर्मकराः, किंकराश्च प्रश्नपूर्वककार्यकारिणः 'एए' एते 'सयणपरिजणे' स्वजनपरिजनाश्च स्वजनाः मातापितृभ्रात्रादयः, परिजनाः =सम्बन्धिनः ‘कीस' कस्मात् कारणात् 'अच्छंति' आसते कार्य परित्यज्योपविष्टाः सन्ति 'भे' भवतां 'भारिया' भारिकाः भारवाहिनः 'कम्म' कर्म ‘करेंतु' कुर्वन्तु, तथा 'गहणाई वणाई ' गहनानि वनानि 'खित्तखिलभूमिवल्लराई' क्षेत्र देह ) मांसादिको अपने स्वजन संबंधियोंके लिये दिया करो, (पीयह ) मदिरादि का पान किया करो, (दासीदास भयगभाइल्लगा य सिस्सा य पेसकजणो कम्मकरा किंकरा य एए सयणपरिजणा य कीस अच्छंति ) ये तुम्हारे दासी, दास, भृत्य भागीदार, शिष्यजन, प्रेष्यकजन, कर्मकर
और किंकर तथा स्वजन परिजन किस कारण से अपने २ काम कोछोड़ कर बैठे हुए हैं। इनमें कठिन शब्दोका अर्थ इस प्रकार है-अपने घर पर ही जो भोजनादि से पुष्ट किये जाते हैं वे भृत्य हैं। कोई प्रयोजन वश जो कामके लिये भेजे जाते हैं वे प्रेष्यकजन हैं। नियत कालतक जो मजूरी करते हैं वे कर्मकर हैं । प्रश्नपूर्वक पूछकर काम करनेवाले जन किंकर हैं। माता पिता भाई आदि स्वजन सम्बन्धीजन आदि परिजन हैं। (भे भारीया कम्मं करेंतु) तुम भारिक-अपने भारढोने वाले मनुष्यों सेम६६ ४२वी, तथा “विक्केहय” क्या, मने “पचह" साहना (मात विगेरे) संध। “ सयणस्स देह" मांस माह तभा सम समाधान मानभा पीरसे। " पीयह" महिश (६३) माहि पान ४२, “दासीदासभयगभाइल्लगा य सिस्सा य पेसकजणो कम्मकरा किंकरा य एए सयणपरिजणा य कीस अच्छति ” ये तमा२। દાસી, દાસ, ભત્ય, ભાગીદાર, શિષ્યજન, પ્રેગ્યકજન, કર્મકર કિંકર અને સ્વજન પરિજન કયા કારણે પિત પિતાનાં કામે છેડીને બેઠા છે! ઉપરના સૂત્રમાં આવેલ કઠિન શબ્દનો અર્થ આ પ્રમાણે છે–પિતાને ઘેર જ ભેજનાદિ આપીને જેમનું પિષણ કરાય છે, તે લોકોને ભૂત્ય કહે છે. કોઈ પ્રયોજનથી જેમને કઈ કામે મોકલાય છે તેમને પ્રેષ્યજન કહે છે. નકકી કરેલા સમય સુધી જે મજૂરી કરે છે તેમને કર્મકર-કારીગર કહે છે. પૂછી પૂછીને કામ કરનારા સેવકને કિકર કહે છે. માતા પિતા ભાઈ આદિ સ્વજન ગણાય છે, સંબંધીઓને પરિજન કહે છે. “ भे भारिया कम्मं करेंतु" तमे भारि ।-मापणे पार पडन ४२॥२॥ पासे
શ્રી પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્ર
