________________
३७१
-
-
अनगारधर्मामृतवर्षिणी टी० अ० १६ गौपदीचर्चा कारणस्वरूपानुविधायि कार्य, तन्न दुष्टकारणाऽऽरब्धं कार्यमदुष्टं भवितुमर्हति, निम्बबीजादिक्षु यष्टिरिवेति । अन्यथा-कारणव्यवस्थोपरममसङ्गात् ।। ___ यच्च-यदृच्छाप्रणयनमवृत्तेषु तीर्थान्तरीयेषु रागादिमत्स्वपि घुणाक्षरोकिरण रागद्वेषमोहरूपान् अन्तरंगरिपून् इति जिनः" राग द्वेष आदिक जो अन्तरंग शत्रु हैं इन पर जिसने विजय पायी है वे ही जिन कहलाते है जिस प्रकार तपन (सूर्य) दहन (अग्नि) आदि शब्द यथानाम तथा गुण वाले हुआ करते हैं, इसी प्रकार “जिन" यह नाम भी यथा नाम तथा गुण वाला है यथा नाम तथा गुण का होना ही नाम की सार्थकता है । जिन्हों ने इन अन्तरंग शत्रुओं को परास्त नहीं किया उनके वचनों में परस्पर अविरुद्धार्थता नहीं आसकती है क्यों कि वहां पर निमित्त की शुद्धि नहिं हैं। इसीलिये अजिन प्रणीत वचन अविरूद्ध नहीं होते हैं। लोक में भी जिस प्रकार नीम के बीज से इक्षु की उत्पत्ति देखने में नहीं आती उसी प्रकार सदोष कारण से उत्पन्न हुआ कार्य भी निर्दोष नहीं होता है । कार्य में निर्दोषता कारण कि निर्दोषता पर आधार रखती है । न्याय शास्त्र का भी यही सिद्धान्त है " कारण स्वरूपानुविधायि कार्य" कि कार्य, कारण के स्वरूप का अनुविधायक होता है। यदि इस प्रकार की व्यवस्था न मानी जावे तो फिर कार्य कारण भाव की व्यवस्था ही नहीं बन सकती है। हर एक पदार्थ " जयति रागद्वेषमोहरूपान् अन्तरगरिपून् इति जिनः" रागद्वेष कोरे २ અંતરંગ શત્રુઓ છે તેમના ઉપર જેમણે વિજય મેળવ્યું છે તે જ જિન કહેવાય છે. જેમ તપન (સૂર્ય) દહન (અગ્નિ) વગેરે શબ્દ નામ જેવા જ ગુણવાળા હોય છે, તે પ્રમાણે જ “જિન” આ નામ પણ નામ પ્રમાણે જ ગુણવાળું છે. જેનું નામ તેવા ગુણે હવા એ જ નામની સાર્થકતા છે. જેમણે આ અંતરંગ શત્રુઓને હરાવ્યા નથી, તેમના વચનેમાં પરસ્પર અવિરુદ્ધાર્થતા આવી શકતી નથી, કેમ કે ત્યાં નિમિત્તની શુદ્ધિ નથી. એટલા માટે અજિન પ્રત વચને અવિરુદ્ધ હોતા નથી. લેકમાં પણ જેમ લીમડાના બીજથી શેરડીની ઉત્પત્તિ જોવામાં આવતી નથી તેમજ સદોષ કારણથી ઉત્પન્ન થયેલું કાર્ય પણ નિર્દોષ હોતું નથી. કાર્યમાં નિર્દોષતા કારણની નિર્દોષતા ઉપર આધારિત હોય છે. न्यायशासन। ५ मे सिद्धांत छ, “ कारणस्वरूपानुविधायिकार्य " य २ના સ્વરૂપને અનુવિધાતા હોય છે. જે આ જાતની વ્યવસ્થા માનવામાં આવે
श्री शताधर्म अथांग सूत्र : 03
