________________
३२८
__ ज्ञाताधर्मकथाङ्गसूत्रे किंच श्रमणस्य क्षान्स्यादिदशविधे धर्मे तपसः पाठो वर्तते, तस्मात् तपोधर्म इति विज्ञायते । तथाचोक्तं समवायाऽङ्गसूत्रे-( समवाय १०) ।
“दसविहे समणधम्मे पण्णते, तं जहा-(१) खंती, (२) मुत्ती (३) अज्जवे (४) मद्दवे (५) लाघवे (६) सच्चे (७) संजमे (८) तवे (९) चियाए (१०) बंभचेरवासे । ____ अहिंसादीनां जिनाज्ञापयोज्यप्रवृत्तिकत्वरूपस्य धर्मलक्षणस्य सद्भावाद् धर्मत्वं सिद्धं । ___उक्तं धर्मस्य लक्षणं, लक्ष्या अहिंसादयश्च मोक्ताः, तत्राहिंसासंयमतपोरूपो धर्म उत्कृष्टं मङ्गलं वोध्यम् ।
तथाचोक्तं दशवैकालिकमूत्र-(प्र० अ० १) " धम्मो मंगलमुकिटं अहिंसा संजमो तवो ।
देवावि तं नमसंति जस्स धम्मे सया मणो ॥" कि वह अपने शरीर को कृश करें एवं शारीरिक सुकुमारता का मोह छोड़े। उत्तम क्षमा आदिक जो श्रमणों के दशप्रकार के धर्म कहे गये हैं, उनमें तप का भी कथन आया है, अतः तप में धर्मरूपता सिद्ध ही होती है। समवायांग सूत्र में श्रमण के दश प्रकार के धर्मों का कथन करते हुए सूत्रकार ने यही कहा है-" दसविहे समणधम्मे पण्णत्ते, तं जहा-खंती, मुत्ती, अज्जवे, महवे, लाघवे, सच्चे, संजमे, तवे, चियाए धंभचेरवासे।
इन अहिंसादिक महाव्रतों में धर्मरूपता इसलिये सिद्ध होती है कि वहां पर जिनेन्द्र प्रभु की आज्ञा प्रयोज्य प्रवृत्तिरूप धर्म के लक्षण का सद्भाव पाया जाता है इस प्रकार धर्म का लक्षण और उसके लक्ष्यभूत अहिंसादिकों का कथन है। ये अहिंसा, संयम और तपरूप धर्म ही સુકમારતાને મેહ ત્યજી દે. ઉત્તમ ક્ષમા વગેરે શ્રમણના દશ પ્રકારના ધર્મ કહેવામાં આવ્યાં છે તેઓમાં તપનું કથન છે. એથી તપમાં ધર્મરૂપતા સિદ્ધ થાય જ છે. સૂત્રકારે સમવાયાંગ સૂત્રમાં શ્રમણુના દશ પ્રકારના ધર્મનું કથન કરતાં આ પ્રમાણે જ કહ્યું છે– ____ " दमविहे समणधम्मे पण्णत्ते -तौं जहा-खंत्ती, मुत्ती, अजवे, मद्दवे, लाघवे, सच्चे' संजमे, तवे चियाए बंभचेरवासे ।"
આ અહિંસા વગેરે મહાવ્રતમાં ધર્મરૂપતા એટલા માટે સિદ્ધ થાય છે કે તેમાં જીનેન્દ્ર પ્રભુની આજ્ઞા પ્રાજ્ય પ્રવૃત્તિ રૂપ ધર્મના લક્ષણને સદુભાવ છે. આ રીતે ધર્મનું લક્ષણ અને તેના લક્ષ્યભૂત અહિંસા વગેરેનું કથન છે. અહિંસા, સંયમ અને તપ રૂપ ધર્મ જ ઉત્કૃષ્ટ મંગળ રૂપ છે. દશવૈકાલિક
श्री शतधर्म अथांग सूत्र : ०3
