________________
अनगारधर्मामृतवर्षिणी टीका. सू. ४ प्रश्नादिनिरूपणम्
५९
कोपाद्यपहरणेन वा शत्रोरनुशासनम् । भेदः शत्रुपक्षे स्नेहापनयनपुरस्सरं स्वामि
सेवक योश्चित्तभेदकरणं, स त्रिविधः, । उक्तञ्च - "परोप्परं नेहभंगो, कलहुप्पायणं तहा ।
तज्जणं सत्तुपक्खे, भेगणीई पकित्तिया ॥ १" इति । अस्य छाया - परस्परं स्नेहभङ्गः, कलहोत्पादन तथा । तर्जनं शत्रुपक्षेषु, भेदनीतिः प्रकीर्तिता ॥ १॥ इति । उपप्रदानम् = पूर्वगृहीतवस्तु प्रतिप्रदानम्, अभिमतार्थदानं वा एतद्रूपा चतुर्विधा नीतिः - नीयते = स्वानुकूल्यं प्राप्यते रिपुरनयेति सा तथोक्ता तथा सामादि चतु विधया नीत्या सु-सुष्ठु प्रयुक्तं =प्रयोगो व्यापारो यत्र स सुप्रयुक्तः, एतादृशो नयः= न्यायस्तस्य विधिः = विधानं, तं जानातीति स तथोक्तः - यथायोग्यनीतिन्याय कुशल इयर्थः । नीति प्रयोगो यथा - 'उत्तमं प्रणिपातेन, शूरं भेदेन योजयेत् । 'परोपरं णेहभंगो, कलहृप्पायणं तहा ।' तज्जणं सचुपक्खेसु भेयणीई पकित्तिया शत्रु पक्ष में स्वामी सेवकमें स्नेह का भंग करवाना उनमें आपस में लड़ाई झगड़ा करवा देना एवं परस्पर में तर्जन - डाट-डपट - आदि करवाना। पूर्व में गृहीत की हुई वस्तु का देना अथवा अभिमत अर्थका देना इस का नाम उपप्रदान है साम, दण्ड भेद एवं उपप्रदान इस तरह ४ चार प्रकार की नीति के प्रयोगरूप न्याय के विधान में यह अभयकुमार निष्णात था- यथा योग्यनीति न्याय में कुशल था-नीति का प्रयोग इस प्रकार कहा गया है - ( उत्तमं प्रणिपातेन) उत्तम जनको यदि સ્નેહભાવ હોય છે, તેમાં ફૂટ પાડવી, તેમના મનમાં એવી વાત ઠસાવવી કે જેથી બન્ને એક બીજાના વિશ્વાસ ન કરે, તેનુ નામ ભેદ–નિતી છે. આ ભેદ નીતિ ત્રણ પ્રકારની બતાવવામાં આવી છે.
॥ १ ॥
परोप्परं णेहभंगो, कलहुप्पायणं तहा ।
तज्जणं सत्तपक्खे भेयणीई पकतिया || १ || "
શત્રુપક્ષમાં સ્વામી સેવકના સ્નેહમાં ફૂટ પડાવવી, તેમનામાં પરસ્પર કલહ કરાવવા અને પરસ્પર તન (તિરસ્કાર) દમદાટી વગેરે કરાવવાં. પૂર્વ કોઈ પાસેથી લીધેલ પદાર્થ ને આપવા અથવા અભિમત (ઈષ્ટ) અને આપવા તેનું નામ ઉપપ્રદાન છે. સામ, દંડ, ભેદુ અને ઉપપ્રદાન આ પ્રમાણે ચાર પ્રકારની નીતિના પ્રયાગ કરતાં ન્યાય આપવામાં અભયકુમાર નિષ્ણાત હતા. નીતિના સમુચિત માર્ગોને અનુસરતાં ન્યાય આપવામાં તે दुशण हुता. नीतिनो यथायोग्य व्यवहार या रीते मताववामां आव्यो छे:- 'उत्तमं प्रणिपातेन, सारा भालुसने वंश अश्वो होय तो तेनी सामे नम्र थने वर्तन
શ્રી જ્ઞાતાધર્મ કથાંગ સૂત્ર ઃ ૦૧
