________________
रमेयचन्द्रिका टीका श०३० उ.१९०१ जीवानां कर्मबन्धकारणनिरूपणम् ७३ मझिल्लगाई दो समोसरणाई सम्यक्त्वज्ञानयोरपि एते एव मध्यमे द्वे समवसरणे ज्ञातव्ये क्रियावादविनयवादौ हि विशिष्टतरे सम्यक्त्वादिपरिणामें स्याता म तु सासादनरूपे इति भावः । यद्यपि द्वीन्द्रियादि चतुरिन्द्रियान्तेषु सम्यक्त्वं ज्ञानं च विद्यते तथापि अपर्याप्तावस्थायामेव तयोः सद्भावात् स्तोककालभावित्वेन विशि प्टरूपं सम्यक्त्वं ज्ञानं च नास्ति, अतः मध्यममेव समवसरणद्वयमिति । 'पंचिदियतिरिक्खजोणिया जहा जीवा' पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका यथा जीवाः सामान्यजीव. वदेव पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः क्रियावादिनोऽज्ञानिकवादिनो वैयिकवादिनोऽपि भवन्तीति । 'नवरं जं अस्थि तं भागिय नवरं जीवापेक्षया इदमेव वैलक्षण्यं यत सरणाई यद्यपि इनके सासादन भाव से सम्घत्व और ज्ञान माने गये हैं-पर वे वहां अंश रूप से माने गये हैं इमलिये इनके सम्यक्त्व एवं ज्ञान में भी ये दो ही मध्य के समवसरण होने कहे गये हैं, क्यों कि क्रियावाद और विनयवाद थे दो विशिष्टतर सम्यक्त्वादि परिणामों के होने पर होते हैं । सासादन रूप सम्यक्त्वज्ञान के होने पर नहीं होते हैं । यदृपि द्वीन्द्रिय से लेकर चौहन्द्रिय तक के जीवों में सम्यक्त्व और ज्ञान हैं परन्तु वे अपर्याप्त अवस्था में ही उनके सद्भाव रूप से माने गये हैं -अतः उनमें इनका सद्भाव बहुत ही कम समयतक रहता है इसलिये ये विशिष्ट रूप में वहां नहीं हैं। इसी कारण वहां बीच के दो समवसरण माने गये हैं। पंचिंदियतिरिवखजोणिया जहा जीवा 'सामान्य जीव के जैसे पश्चेन्द्रियतियंग्योनिक जीव क्रियावादी भी होते हैं अक्रियावादी भी होते हैं, अज्ञानवादी भी होते हैं और बैनयिकवादी भी होते हैं। 'नवरं जं अस्थि કે આ બે ઈદ્રિયાદિકમાં સાસાદન ભાવથી સમ્યક્ત્વ અને જ્ઞાન માનવામાં આવેલ છે, તો પણ તે અહિયાં અંશ રૂપથી માનેલા છે તેથી તેઓને સમ્યકુત્વ અને જ્ઞાનમાં પણ આ બેજ મધ્યના સમવસરણ હોવાનું કહેલ છે. કેમકે કિયાવાદ અને વિનયવાદ એ બે વિશેષ પ્રકારના સમ્યક્ત્વ વિગેરે પરિણામે હોય ત્યારે હેય છે. સાસાદનરૂપ સમ્યફવજ્ઞાન હોય ત્યારે દેતા નથી. જો કે બે ઈન્દ્રિયથી લઈને ચાર ઈદ્રિયવાળા સુધીના જીવેમાં સમ્યકત્વ અને જ્ઞાન છે, પરંતુ તે અપર્યાપ્તાવસ્થામાં જ તેના ભાવ રૂપથી માનેલા છે, તેથી તેઓમાં તેનો સમાવ ઘણું જ ઓછા સમય સુધી રહે છે. તેથી તેઓ વિશેષ પ્રકારથી ત્યાં રહેતા નથી. એ જ કારણથી ત્યાં મધ્યના બે સમવસરણે માનેલા છે.
'पंचिदिय तिरिक्खजोणियाणं जहा जीवा' सामान्य नाथन प्रभावी પંચેન્દ્રિય તિયચનિવાળા છ ક્રિયાવાદી પણ હોય છે. અકિયાવાદી પણ હોય છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૭
