________________
भगवतीने सपोदीना मुपपातो द्वितीयनरके भवति पक्षिणामुपपात तृतीय नरके भवतीत्यादि गाथाद्वयवर्णित क्रमेण सप्तमनारकपर्यन्तं तत्तज्जीवानामुपपातो दर्शनीयः तथाहि
'असभी खलु पढमं दोच्चं व सरीसवा तइय पक्खी , सीहा जंति चउत्थि, उरगा पुण पंचमि पुढवि ॥१॥ छढि च इत्थियाओ, मच्छा मणुया य सत्तमि पुढवि ।
एसो परमोबाओ, चौद्धब्बो नरग पुढवीणं ।।२।। इति छाया-असंज्ञी खलु प्रथम, द्वितीयां च सरीसृपा तृतीयां पक्षिणः।
सिंहा यान्ति चतुर्थी , उरगाः पुनः पञ्चमी पृथिवीम् ॥१॥ षष्ठी च स्त्रियः, मत्स्या मनुजाश्च सप्तमी पृथिवीम् ।
एष परमोपपातो बोद्धयो नरकपृथिवीनाम् ॥२॥ इति । _ 'सेसं तं चेत्र' शेषम्-उपपातादि व्यतिरिक्तं सर्व तदेव औधिकनारकपकरणे होता है। सरीसृपों का अर्थात् भुजपरिसपोंका उपपात द्वितीय नरक तक होता है और पक्षियों का उपपात तृतीय नरक तक होता है, सो यही उत्पाद का वर्णन सप्तम नरक पर्यन्त के जीवों का यहां पर भी दिखाना चाहिये, जैसे-असंज्ञी जीव प्रथम पृथिवी तक ही जाते हैं सरीसृप अर्थात् भुजपरिसर्प दूसरी पृथिवी तक जाते हैं, पक्षी तीसरी पृथिवी तक जाते हैं, सिंह चौथी तक जाते हैं उरग-सर्प पांचवी पृथिवी तक जाते है, स्त्रियां छठी पृथिवी तक जाती है, और मत्स्य तथा मनुष्य सातवीं तक जाते है यह उत्कृष्ट उपपात कहा गया है जघन्यसे तो अपनी मर्यादित पृथिवी से नीचे की पृथिवीमें भी जा सकते हैं ॥२॥ यह प्रज्ञापना के व्युत्क्रान्ति पद की दो गाथाओं का भाव है। 'सेसं છે. સર્ષ વિગેરેને ઉત્પાત બીજ નરકમાં થાય છે. અને પક્ષિઓને ઉત્પાત ત્રીજા નરકમાં થાય છે. તે આ પ્રમાણેના ઉત્પાતનું વર્ણન સાતમાનારક સુધીના જીના સંબંધમાં કહેવામાં આવેલ છે, તે અહિયાં પણ સમજી લેવું. જેમકે-અiી જીવ પહેલી પૃથ્વી પર્યત જ જાય છે. સરિસૃપ અર્થાત્ ભુજ પરિસર્ષ બીજી પૃથ્વી પર્યન્ત જાય છે. પક્ષિયે ત્રીજી પૃથ્વી પર્યન્ત જાય છે. સિંહ ચેથી પૃથ્વી સુધી જાય છે. ઉરગ-સર્ષ પાંચમી પૃથ્વી પર્યત જાય છે, સિયે છઠ પૃથ્વી પર્યન્ત જાય છે અને માછલા અને મનુષ્ય સાતમી પૃથ્વી સુધી જાય છે. આ ઉત્કૃષ્ટ ઉપપાત કહેલ છે. જઘન્યથી તે પિતાની મર્યાદિત પૃથ્વીથી નીચેની પૃથ્વીમાં પણ જઈ શકે છે. मा प्रज्ञापनानी में थाना अथ छे. 'सेस तहेव' मा ५यात विगरे १९
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૭
