________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२५ उ.४ ०१३ सैंजनि रेंज पुगलाना मल्पबहुत्वम् ९११ एव पदानि उभयार्थतायाः पक्षे तु चतुर्द्दशपदानि तत्र सैजनिरेजपक्षे परमाणुनु द्रव्यार्थ प्रदेशार्थपदयोर्द्रव्यार्थता प्रदेशार्थता इत्येवमेकीकरणेन व्यवहारादिति । अयाक्षरं विवृणोति 'एएसि णं परमाणुषोग्गलाणं संखेज्जपए सियाणं' एतेषां खलु परमाणुपुद्गलानां संख्येयप्रदेशिकानाम् 'असंखेज्जपएसियाणं अनंत पर सियाण य स्वाणं सेयाणं निरेयाण य' असंख्येयमदेशिकानामनन्तमदेशिकानां च स्कन्धानां सैजानां निरेजानां च 'दजट्टयाए परसहयाए दव्वदुपए सडयाए' द्रव्पार्थतयाप्रदेशार्थतया - द्रव्यार्थ प्रदेशार्थतया 'कयरे कयरेहिंतो जाय विसेसाहिया वा' कतरें कतरेभ्यो यावद्विशेषाधिका वा एतेषु मध्ये कस्यापेक्षया कस्या ल्पबहुत्वादिक भवतीतिमनः । भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि । 'गोयमा' हे गौतम! 'सबत्योबा अणतपरसिया खंधा निरेया दव्वहवार ?' सर्बस्वोका अनन्तमदेशिकाः स्कन्धा निरेजा द्रव्यार्थस्या, परमाणुपुद्गलसंख्यातमदेशिकासं ख्यातप्रदेशिकानन्तअनन्तप्रदेशी स्कंधों में द्रव्यरूप से प्रदेशरूप से और द्रव्य और प्रदेश दोनों रूप से कौन किन से यावत् विशेषाधिक हैं ? यहां यावत्पद से 'अल्पबहुत्य और तुल्य" इन पदों का ग्रहण हुआ है । यहां उभरूपता में १६ विकल्प न कहकर जो १४ विकल्प कहे गये हैं सो उसका कारण ऐसा है कि सकम्प और अकम्प परमाणुओं में द्रव्यार्थता और प्रदेशार्थना पद के बदले द्रव्यार्थता प्रदेशार्थता ऐसा एक ही पद कहा गया है। इस प्रश्न के उत्तर में ८ विकल्पों का स्पष्टीकरण करते हुए प्रभु श्री कहते है--"गोयमा" हे गौतम ! " सम्वत्थोवा अनंतपरसिया खंधा, निरेया कट्टयाए ? "सब से कम द्रव्यरूप से वे अन
66
प्रदेशिक स्कन्ध हैं जो निष्कम्प हैं । अर्थात् परमाणु पुगलों एवं संख्यात प्रदेशिक असंख्यातप्रदेशिक और अनन्तप्रदेशिक स्कन्धों
અન’ત પ્રદેશેવાળા કધામાં દ્રવ્યપણાથી, પ્રદેશપણાથી, અને ઉભય-દ્રવ્યપણાથી અને પ્રદેશપણાથી કાણુ કાનાથી અલ્પ છે? કેણુ કોના કરતાં વધારે છે, કાણુ કાની ખરાખર છે ? અને કેણુ કેનાથી વિશેષાધિક છે ? અહિયાં જે ઉભય પણામાં ૧૬ સેળ વિકલ્પા ન કહેતાં ૧૪ ચૌદ વિકલ્પા કહયા છે, તેનું કારણ એવું છે કે—સકપ અને અકપ પરમાણુ એમાં દ્રવ્યાતા અને પ્રદેશા તા પદને બદલે દ્રવ્યાતા પ્રદેશાથતા એવું એકજ પદ્મ કહ્યું છે, આ પ્રશ્નના ઉત્તરમા પ્રભુશ્રી ગૌતમસ્વામીને આઠ વિકલ્પે ને સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે કે"गोयमा" ३ गौतम ! "सव्वत्थोवा अणतपरसिया खंधा, निरेया दव्बट्टयाए” સૌથી એછા દ્રવ્યપણાથી અનંત પ્રદેશાવાળા 'હ્યા છે કે જે નિષ્કપ છે. અર્થાત્ પરમાણુ પુદ્ગલા અને સખ્યાત પ્રદેશવાળા અસ ંખ્યાતપ્રદેશવાળા
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
