________________
-
-
--
-
प्रमेयचन्द्रिका टोका श०२५ उ.६ सू०४ भावतो जोवानां कृतयुग्मादित्वनि० ७८५ भदन्त ! जीवस्याऽऽमिनियोधिकज्ञानपर्यायाः किं कृतयुग्मः योनः-द्वापरयुग्म:कल्योजो वेति पश्नः ? भगवानाह-'गोयमा' इत्यादि । 'गोयमा' हे गौतम ! 'सिय कडजुम्मे जाव-सिय कलिओगे' स्यात्-कादाचित् कृतयुग्मः, यावत्स्यात् कल्योजः। आवरणानां क्षयोपशमस्य विचित्रत्वात् आभिनियोधिकज्ञानस्य विशेषाः, तथा-तस्यैव ये मक्ष्म-निर्विभाज्या अंशाः, तएवाऽऽभिनिबोधिकज्ञानस्य पर्यायाः कथयन्ते । ते च पर्याया अनन्ता भवन्ति, परन्तु-तेषां पर्यायाणामनन्तत्वेऽपि क्षयोपशमस्य विचित्रत्वेन तेषामनन्तस्वमनवस्थितम् अतो भिन्न-भिन्न समयाश्रयणेन चतूराशिरूपा भवन्तीति । 'एवं एगिदियवज्जे जाव वेमाणिए' एव का आभिनियोधिकज्ञान पर्याप क्या कृतयुग्मराशिरूप हैं ? अथवा योज. रूप हैं ? अथवा द्वापरयुग्मरूप हैं ? अथवा कल्पोजरूप हैं ? इसके उत्तर में प्रभुश्री कहते हैं-'गोयमा! सिय कडजुम्मे जाव सिय कलि भोगे' हे गौतम! जीव की आभिनिबोधिक ज्ञानपर्याय कदाचित् कृतयुग्म राशिरूप भी होता हैं और कदाचित् यावत् कल्योजरूप भी होता हैं। आवरण के क्षयोपशम की विचित्रता से आभिनियोधिक ज्ञान की विशेषताएँ तथा-आभिनियोधिक ज्ञान के ही जो सूक्ष्म निर्विभाज्य अंश है वे ही आभिनियोधिक ज्ञान की पर्यायें कहे गए हैं। ये पर्यायें अनन्त होते हैं, परन्तु इन पर्यायों में अनन्तता होने पर भी इनमें क्षयोपशम की विचित्रता से अनन्तता अनवस्थित हैं, इसलिये भिन्न २ समय के आश्रयण से इनमें चतराशिरूपता होती है । 'एवं एगिदियः वज्जे जाव वेमाणिए' इसी प्रकार से एकेन्द्रिय जीव को छोड़कर यावत् સૂત્રપાઠથી શ્રીગૌતમસ્વામી પ્રભુશ્રીને એવું પૂછે છે કે-હે ભગવન જીવના આભિ નિબંધિક જ્ઞાનપર્યાય શું કૃતયુગ્મ રાશિરૂપ છે? અથવા જરાશિ રૂપ છે? અથવા દ્વાપરયુગ્મરાશિ રૂપ છે? અથવા ક જરાશિ રૂપ છે? આ પ્રશ્નના उत्तरमा प्रभुश्री गौतमस्वामीन 3 छ -'गोयमा! सिय कडजुम्मे जाव सिय જિનોને' હે ગૌતમ! જીવના આભિનિધિક જ્ઞાન પર્યાય કોઈવાર કૃતયુગ્મ રાશિ રૂપ પણ હોય છે, અને કોઈવાર યાવત્ કજરાશિ રૂપ પણ હોય છે. આવરણના પશમની વિચિત્રતાથી આભિનિબેધિક જ્ઞાનની વિશેષતાઓ અને અભિનિબેધિક જ્ઞાનના જ જે સૂક્ષમ નિવિભાજ્ય અંશે છે, તેજ આભિનિબંધિક જ્ઞાનની પર્યાયે કહેલ છે. આ પર્યાયે અનંત હોય છે, પરંતુ આ પર્યામાં અનંતપણું હોવા છતાં પણ આમાં ક્ષપશમની વિચિત્રતાથી અનંતપણે રહેલ છે. તેથી જુદા જુદા સમયના આશ્રયથી તેમાં ચારે રાશી पा रहे छ, 'एव एगिदियवज्जे जाव वेमाणिए' मा प्रमाणे मे छन्द्रिय
अ० ९९
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
