________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२५ उ.३ सू०४ द्रव्यार्थत्वेन प्रदेशनिरूपणम् ६७५ संस्थानानि 'दोहिं गंधेहि द्वाभ्यां गन्धाभ्यां सुरभिदुरभिरूपाभ्यां, सुरभिदुरभिगन्ध पर्यवैरित्यर्थः । तथा-पंचहि रसेहि' इति पञ्चभिः-तिक्त-कटु-कषाया-ऽम्लमधुररूपैः रसैः-रसपर्यवैः, तथा 'अट्टहिं फासेहिं जाव लुक्खफासपज्जवेहि' अष्टामिः -स्पर्शः यावद्रूक्ष-स्पर्शपर्यवैः कर्कश-मृदु-गुरु -लघु-शीतो-ष्ण-स्निग्धरूक्षरूपै. रष्टाभिः पर्यवैरित्यर्थः कृतयुग्मादि विचारणीयम् इति । पूर्ववर्णितसंस्थानानां मध्ये एकै कशःकृत्य कस्मिन् कियती संख्या विद्यते ? इति पदर्शिका वृद्धसम्प्रदायोक्ताः पञ्चसंग्रहण्यो गाथा अत्र पोच्यन्ते
'परिमंडले य बढे, तंसे चउरंस आयए चेव । घणपयरपढमवज्ज, ओयपए से य जुम्मे य ॥१॥ पंच य बारसयं खलु, सत्त य वत्तीस पंच वहमि । नियछक्कायपणतीसा, चउरो य हवंति तंसंमि ॥२॥ नव चेव तहा चउरो, सत्तावीसा य अट्ठचउरंसे । तिगदुगपन्नरसे चेव छच्चेव य आयए होनि ॥१॥ पणयालीसा बारस, छन्भेया आययंमि संठाणे । परिमंडलंमि वीसा, चत्तायभवे पएसग्गं ॥४॥ सम्वे वि आययंमि गेण्हसु परिमंडलंमि कडजुम्म ।
वज्जेज्ज कलिं तंसे दावरजुम्मं च सेसेमु' ॥५॥ छाया-परिमण्डलं च वृत्तं व्यस्रं चतुरसमायतं चैव ।
प्रथमवानि धनप्रतरभेदानि ओजपदेशानि युग्मानि च ॥१॥ पञ्च च द्वादश खलु सप्त च द्वात्रिंशच्च पञ्चवृत्ते।
त्रयः षट् पञ्चत्रिंशत् चत्वारश्च भवन्ति व्यस्र ॥२॥ गंधेहिं पंचहि रसेहिं, अहहिं फासे हिं जाव लुक्खाफासपज्जवेहि दो गंध सुरभि दुरभि गंध की पर्यायों से पाँच रसों-तिक्त, कटु, कषाय, आम्ल और मधुर इन रसों की पर्यायों से तथा आठ स्पशों की-कर्कश मृदु, गुरु, लघु, शीत, उष्ण, स्निग्ध एवं रूक्ष की पर्यायों से कृतयुग्मादिरूप हैं। ऐसा विचार करना चाहिये। इन एक २ करके पूर्व वर्णित विगैरे संस्थान। दोहिं गंवेहि, पंचहि रसेहि, अहि फासेहि जाव लुक्स. फासपज्जवेहि" सुरभी॥-सुधमने भी दुध से 2 धनी पर्याથિી, તિક્ત, કટુ, કષાય, અસ્લ અને મધુર આ રસની પર્યાયથી તથા આઠ સ્પર્શીથી એટલે કે કર્કશ, મૃદુ, ગુરુ, લઘુ, શીત, ઉષ્ણ, સિનગ્ધ, અને રૂક્ષ એ આઠ સ્પર્શીની પર્યાયથી કૃતયુગ્માદિ રૂપ છે. એ પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. આ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
