________________
भगवतीला च यत्र प्रदेशे एकं याकारनिष्पादकं वृत्तसंस्थानद्रव्यं तत्र यत्रचतुरस्रायतानि संस्थानानि अनन्तानि भवन्तीति। 'एवं एक्केकेणं संठाणेणं पंव विचारेयवा' एषम्-एकैकेन संस्थानेन सह पश्चापि संस्थानानि चारयितव्यानि यथा यवाकारनिष्पादकपरिमण्डल संस्थानपदेशे सदन्यपरिमण्डलसंस्थानानि अनन्तान्येव विद्यन्ते इति चारितं तथैव वृत्तादि प्रत्येकसंस्थानेन सह स्वातिरिक्तद्रव्यमुक्तस्य स्वसंस्थानस्य नदतिरिक्तसंस्थानचतुष्टयस्य च चारणं कर्तव्यम् । नथा च परिमण्डलसंस्थानपदेशे परिमण्डवृत्तव्यस्त्रचतुरस्त्रायतसंस्थानानि अनन्तान्येव वर्तन्ते एवमेव वृत्ताधा. यतान्तसंस्थानेनु चारणा कर्तव्येति भावः। पूर्वोक्ताव संस्थानमरूपणां रत्नपभादिभेदेनाइ-'जस्थ णं इत्यादि 'जत्थ णं भंते ! इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए' यत्र खलु कार निष्पादक वृत्तसंस्थान द्रव्य हैं यहां पर व्यस्र, चतुरस्र और आयत संस्थान अनन्त होते हैं । 'एवं एक्केकेणं संठाणेणं पंच विचारेयम्या' इस प्रकार एक एक संस्थान के साथ पांचों ही संस्थानों का सम्बन्ध है ऐसा जानना चाहिये। जैसे-यवाकारनिष्पादक परिमंडल संस्थान प्रदेश में इससे अन्य परिमंडलसंस्थान अनन्त ही मौजूद रहते हैं ऐसाविचारित किया गया है उसी प्रकार वृत्तादि संस्थान के साथ अपने २ से भिन्न द्रव्ययुक्त अपने संस्थान का तथा इससे भी भिन्न अन्य चार संस्थानों का सद्भाव रहता है ऐसा विचारित करना चाहिये। तथा च परिमंडल संस्थान के प्रदेश में परिमण्ड - संस्थान, वृत्तसंस्थान, यससंस्थान, चतुरस्रसंस्थान और आयत संस्थान ये सब संस्थानअनन्त ही होते हैं। इसी प्रकार से वृत्तसंस्थान आदि आयतान्त संस्थानों में भी चारणा करनी चाहिये । 'अब सूत्रकार पूर्वोक्त संस्थान નિષાદક વૃત્ત સંસ્થાન દ્રાવ્યું છે, ત્યાં અસ્ત્ર, ચતુરસ, અને આયત સંસ્થાન मानत 31य छे. 'एवं एक केकेणं स ठाणेण पंच विचारेयवा' मा रीते । એક સંસ્થાનની સાથે પાંચે સંસ્થાનોને સમ્બધ છે. તેમ સમજવું જોઈએ. જેમકે–ચવાકાર નિષ્પાદક પરિમંડલ સંરથાન પ્રદેશમાં તેનાથી બીજા પરિમં. ડલ સંસ્થાન અનંત જ વર્તમાન રહે છે. એ પ્રમાણેને વિચાદ નિર્ણિત કર્યો છે. એ જ પ્રમાણે વૃત્તાદિ સંસ્થાનની સાથે પોતપોતાનાથી જુદા દ્રવ્યવાળા પિતાના સંસ્થાનનું તથા તેનાથી પણ જુદા બીજા ચારે સંસ્થાનનો સદુભાવ રહે છે. તેમ સમજવું જોઈએ. તથા પરિમંડલ સ સ્થાનના પ્રદેશમાં પરિમ. ડલ સંસ્થાન, વૃત્ત સંસ્થાન વ્યસ્ત્ર સંસ્થાન, ચતુરસ સંસ્થાન, અને આયત સંસ્થાન એ બધા સંસ્થાને અનંત જ હોય છે, એજ રીતે વૃત્ત સંસ્થાને વિગેરે આયત સુધીના સંસ્થાનના સંબંધમાં પણ ચારણ કરવી જોઈએ.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૫
