________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२५ उ.३ सू०२ रत्नप्रभादिपृथिव्यपेक्षया सं०नि० ६१५ भवति । इत्येवं तुल्यैस्तदन्यैश्च परिमण्डलद्रव्ये र्यवाकारं क्षेत्रं निष्पादितं भवति इदमेवाश्रित्य कथ्यते-'जस्थ गं' इत्यादि, यत्र देशे एक परिमण्डलं संस्थान विद्यते यवमध्यं यवस्येव मध्यं-मध्यभागो विद्यते यस्य विपुलत्वसाधात् तद् यवमध्यं याकारमित्यर्थः 'तत्य' तत्र-यवमध्ये 'परिमंडलसंठाणा' परिमण्डलानि संस्थानानि यवाकारनिर्वतकपरिमण्डलसंस्थानव्यतिरिक्तानि-तानि कि संखेज्जा असं खेज्जा अणता ?' किं संख्येयानि असंख्येयानि अनन्तानि इति प्रश्नः, भगवानाह'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम ! 'नो संखेज्जा नो असंखेज्जा अणता' नो संख्येयानि नो असंख्येयानि किन्तु अनन्तानि, यत्रैकयवाकारनिष्पादकः परिमण्डलसंस्थानसमुदायो भवति तस्मिन् क्षेत्रे यत्राकारनिष्पादकपरिमण्डलसंस्थानातिरिके अत्यल्प होने के कारण छोटी होती है। इस प्रकार स्थापित करने से तुल्यप्रदेशवाले भिन्न परिमंडलद्रव्यों द्वारा क्षेत्र यवाकार रूप में निष्पादित हो जाता है । सो इसी को आश्रित करके ऐसा कहा गया है कि जिसदेश में एक यव के मध्य के जैसे स्वरूपवाला परिमंडल संस्थान हैं-अर्थात् यत्र के आकार जैसा परिमंडलसंस्थान हैं-सो उस यवमध्य में यथाकार निर्वतक परिमंडलसंस्थान से व्यतिरिक्त और परिमंडलसंस्थान क्या संख्योत हैं ? अथवा असंख्यात हैं अथवा अनन्त हैं ? ऐसा यह प्रश्न है-इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा' हे गौतम ! 'नो संखेना, नो असंखज्जा, अणंना' वहां वे संख्यात नहीं है, असंख्यात नहीं हैं किन्तु अनन्त है तात्पर्य इसका ऐसा है कि जहां एक यवाकार निष्पादक परिमंडलसंस्थानसमुदाय होता है उस क्षेत्र में उत्त यवाकार निष्पादक परिमंडल संस्थान से भिन्न और भी શેવાળા દ્રવ્યોનું અત્યંત અલ્પપણ હેવાથી નાની થાય છે. આ પ્રમાણેને આકાર થવાથી તુલ્ય પ્રદેશવાળા જુદા પરિમંડલ દ્રવ્ય દ્વારા ક્ષેત્ર વાકાર પણથી યુક્ત થઈ જાય છે. તો તેજ વિષયને આશ્રય કરીને એવું કહ્યું છે કે-જે દેશમાં એક યવની મધ્યના જેવા સ્વરૂપવાળું પરિમંડલ સંસ્થાન છે, અર્થાત્ યવના આકાર જેવું પરિમંડલ સંસ્થાન છે, તે તે યવ મધ્યમાં યવના આકાર જેવું નિર્વક પરિમંડલ સંસ્થાનથી જુદુ બીજુ પરિમંડલ સંસ્થાન શું સંખ્યાત છે ? અથવા અસંખ્યાત છે? કે અનંત છે? આ પ્રશ્નના ઉત્ત २मा प्रभु छ -'गोयमा ! 8 गौतम ! 'नो संखेज्जा, नो असंखेज्जा अणता' त्यो त स यात नथी. मज्यात ५ नथी परंतु मन त छे. मा કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે-જયાં એક યવન આકારવાળું નિપાદક પરિમંડલ સંસ્થાન સમુદાય હોય છે, તે ક્ષેત્રમાં તે યવાકાર નિપાદક પરિમંડલ સંસ્થાન નથી
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
