________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२५ उ. ३ सू०१ संस्थाननिरूपणम्
५९९
प्रदेशार्थतया कतरे कतरेभ्यो यावद्विशेषाधिका वा, अत्र यावत्पदेन 'अप्पा वा बहुया वातुल्ला वा एतेषां संग्रहो भवति, तथा चैतेषु संस्थानेषु मध्ये कस्यापेक्षया कस्यापत्वं बहुत्वं तुल्यत्वं विशेषाधिकत्वं च भवतीति प्रश्नः । भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि, 'गोथमा' हे गौतम! 'सत्थोवा] परिमंडलठाणा दव्वट्टयाए' सर्वतोकानि परिमण्डलसंस्थानानि द्रव्यार्थतया अत्र खलु यानि संस्थानानि यादृशसंस्थानापेक्षया बहुतरपदेशावगाहीनि तानि तदपेक्षया स्वोकानि तथाविधस्वभावस्वात्, तत्र च परिमण्डलसंस्थानं जघन्यतोऽपि विंशतिपदेशात्रगादात् बहुतर प्रदेशावगाहि. वृत्तचतुरस्रव्यस्रायत्त संस्थानानि तु यथासंख्यं जघन्यतः पंश्च चतुसंस्थानों के बीच में द्रव्यार्थरूप से प्रदेशार्थरूप से और द्रव्यार्थ प्रदेशार्थ उभयरूप से कौन संस्थान किस संस्थान से यावत् विशेषाधिक है ? यहां यास्पद से - 'अप्पा वा बहुधा वा तुल्ला वा' इस पाठ का संग्रह हुआ है तथा इन संस्थानों के बीच में कौनसा संस्थान कौनसा संस्थान की अपेक्षा से अल्पता वाला, कौन संस्थान की अपेक्षा से बहुतावाला, कौन संस्थान की अपेक्षा से तुल्यता वाला है ? इस प्रश्न के उत्तर में प्रभु कहते हैं 'गोयमा ! सव्वश्थोवा परिमंडलमंठाणा दव्वदुयाए' हे गौतम! द्रव्धार्थरूप से परिमंडल संस्थान सब से अल्प हैं। यहां जितने संस्थान जिस प्रकार के संस्थान की अपेक्षा से बहुतर प्रदेशों में अवगाहना वाले हैं उनकी अपेक्षा से वे संस्थान तथाविव स्वभाववाले होने से स्तोक कहे हैं। इनमें परिमंडल संस्थान जघन्य से भी २० बीस प्रदेशों का अवगाही होता है इसलिये बहुतर प्रदेशावगाही और वृत्तसंस्थान, चतुरस्रसं भ्यस्त्र, व्यतुरस्र, भायत, अने मनित्यस्थ संस्थानामां द्रव्यार्थ पथाथी, अहेશા પણાથી, અને દ્રવ્યા, પ્રદેશા ઉભયપણાથી કયુ સંસ્થાન કયા સંસ્થાનથી यावत् विशेषाधि छे ? अडियां यावत् पहथी 'अप्पा वा, बहुया वा तुल्ला वा આ પાઠના સંગ્રહ થયા છે. તથા આ સંસ્થાનમાં કહ્યા સંસ્થાન કરતાં કયા સંસ્થાનમાં અલ્પપણું, કયા સંસ્થાનમાં કયા સ‘સ્થાન કરતાં અધિકપણુ, અને કયા સસ્થાનમાં કયા સંસ્થાન કરતાં સમાન–સરખાપણું છે ? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુ १७ छे !-'गोयमा ! सव्वत्थोंवा परिमंडलसठाणा दव्वट्टयाए' हे गौतम! द्रव्यार्थ પણાથી પરિમ`ડલ સંસ્થાન સૌથી અલ્પ છે. અહિયાં જેટલા સંસ્થાન જે પ્રકારના સંસ્થાનની અપેક્ષાથી ખહુતર પ્રદેશમાં અવગાહનાવાળા કહ્યા છે, તેની અપેક્ષાથી તે સસ્થાના તે પ્રકારના સ્વભાવવાળા હાવાથી તાક-અલ્પ કહેવામાં આવ્યાં છે. તેમાં પરિમ’ડઙ્ગ સસ્થાન જઘન્યથી પણ ૨૦ વીસ પ્રદેશમાં અવગાહના વાળા હોય છે. તેથી મહુતર પ્રદેશાવગાહી છે. અને વૃત્તસ સ્થાન,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
