________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० २० उ.१० सू०२ नैरयिकाणामुत्पादादिनिरूपणम् १२९
सिद्धाः खलु पृच्छा गौतम ! सिद्धाः कतिसञ्चिताः नो अकतिसञ्चिताः अवक्तव्यकसञ्चिता अपि तत्केनार्थेन यावदवक्तव्यकसश्चिता अपि गौतम ! ये खलु सिद्धाः संख्येयेन मवेशनकेन पविशन्ति ते खलु सिद्धा कतिसश्चिताः ये खल सिद्धा एकेन प्रवेशकेन प्रविशन्ति ते खलु सिद्धा अवक्तव्यकसश्चिताः तत् तेनार्थेन यावत् अबक्तव्यकसश्चिता अपि, एतेषां खलु भदन्त ! नैरयिकाणां कतिसञ्चितानामकतिसश्चितानामवक्तव्यकसञ्चितानां च कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा बहुका वा तुल्या वा विशेषाधिका वा ? गौतम ! सर्वस्तोका नैरयिका अवक्तव्यकसञ्चिताः । कतिसञ्चिताः संख्येयगुणाः अतिसंचिता असंख्येयगुणाः, एवंमेकेन्द्रियवर्जितानाम् यावद् वैमानिकानाम् अल्पबहुत्वम् , एकेन्द्रियाणां नास्ति अल्पबहुस्वम् । एतेषां खलु भदन्त ! सिद्धानां कतिसञ्चितानाम् अवक्तव्यकसञ्चितानां च कतरे कतरेभ्यो यावद्विशेषाधिका वा ? गौतम ! सर्वस्तोकाः सिद्धाः कतिसश्चिता अक्तव्यकसञ्चिताः संख्येयगुणाः ॥ २॥ ___टीका-उत्पादाधिकारादेव इदमप्याह-'नेरइया ण' इत्यादि । 'नेरइया णं भंते' नैरपिकाः खलु भदन्त ! 'कि कइसंचिया' किं कतिसञ्चिताः, कतिसश्चिवा इत्यत्र कति पदं संख्यावाचकम् तथा च कतित्वेन सञ्चिता एकसमये संख्यातोत्पादेन सञ्चिताः। पिण्डीभूता इति कतिसञ्चिता एकसमये संख्याता उत्पन्ना इत्यर्थः, अथवा 'अकतिसंचिया' अकतिसञ्चिताः, 'अकति' इति संख्या निषेधः, तेन अतिशब्देन असंख्यातत्वम् अनन्तत्वं च गृह्यते, ततः एकस्मिन् समये असंख्याता उत्पन्ना इति अतिसञ्चिताः, 'अवत्तव्वगसंचिया' अवक्तव्यक
'नेरइया णं भंते ! किं कइसंचिया अकइसंचिया' इत्यादि।
टीकार्थ-'कइसंचिया' में कति पद संख्यावाचक है यहां पर गौतमने प्रभु से ऐसा पूछा है कि हे भदन्त ! नैरयिक जीव 'कि कइसंचिया' एक समय में क्या संख्यात उत्पन्न होते हैं ? या 'अकइसंचिया' असंख्यात उत्पन्न होते हैं ? यहां अकति शब्द संख्या निषेधक है इससे असंख्यात का ग्रहण हुआ है 'अवत्तवगसंचिया' अथवा-संख्यात 'नेरइया णं किं कइसंचिया अकइसंचिया' त्यादि
-'कइ संचिया' । पाया तिप४ सध्या पाय छ, । વિષયમાં ગૌતમસ્વામીએ પ્રભુને એવું પૂછ્યું છે કે હે ભગવન નારકીય જી 'कि कइसंथिया' से समयमा शु. सभ्यात३५ (पन्न थाय छ । 'अफइसंचिया' असभ्यात १२ मनात उत्पन्न थाय छे ? मडियां मति શબ્દ સંખ્યાનો નિષેધ કરનાર છે. તેથી અસંખ્યાત અને અનંત ગ્રહણ
भ० १७
શ્રી ભગવતી સૂત્રઃ ૧૪
