________________
भगवतीसूत्रे आयप्पओगेणं उववज्जति नो परप्पओगेणं उववज्जति एवं जाव वेमाणिया, एवं उवट्टणा दंडओ वि' ।सू०१॥ ___ छाया-जीवाः खलु भदन्त ! किं सोपक्रमायुषो निरुपक्रमायुषः : गौतम! जीवाः सोपक्रमायुषोऽपि निरुपक्रमायुषोऽपि नैरयिकाः खलु पृच्छा, गौतम ! नैरयिकाः नो सोपक्रमायुषो निरुपक्रमायुषः, एवं यावत् स्तनितकुमाराः, पृथिवीकायिका यथा जीवाः, एवं यावत् मनुष्याः, वानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिका यथा नैरयिकाः। नैरयिकाः खलु भदन्त ! किम् , आत्मोपक्रमेण उत्पधन्ते, परोपक्रमेण उत्पधन्ते, निरुपक्रमेण उत्पद्यन्ते ? गौतम ! आत्मोपक्रमेणापि उत्पधन्ते, परोपक्रमेणापि उत्पद्यन्ते, निरुपक्रमेणापि उत्पद्यन्ते, एवं यावद्वैमानिकानाम् । नैरयिकाः खलु भदन्त ! किमात्मोपक्रमेण उद्वर्तन्ते परोपक्रमेण उद्वतन्ते निरुपक्रमेण उद्वर्तन्ते ? गौतम ! नो आत्मोपक्रमेण उद्वर्तन्ते, नो परोपक्रमेण उद्वर्तन्ते निरुपक्रमेण उद्वर्तन्ते एवं यावत्स्तनितकुमाराः, पृथिवीकायिका यावत् मनुष्या विषद्वतन्ते शेषा यथा नैरयिकाः, नवरं ज्योतिष्कवैमानिकाश्च्यवन्ते । नैरयिका: खलु भदन्त ! किमात्मर्या उत्पधन्ते परऋद्धया उत्पद्यन्ते गौतम ! आत्म
या उत्पद्यन्ते नो परा उत्पद्यन्ते एवं याचद्वैमानिकाः। नैरयिकाः खलु भदन्त ! किमात्मदर्या उद्वर्तन्ते परद्धर्थी उद्वर्तन्ते ? गौतम ! आत्मदर्या उद्वर्तन्ते नो परद्धा उद्वर्तन्ते एवं यावद्वैमानिकाः, नवरं ज्योतिष्का वैमानिकाश्च्यवन्ते इत्यभिलापः । नैरयिकाः खलु भवन्त ! किमात्मकर्मणोत्पद्यन्ते परकर्मणोत्पधन्ते ? गौतम ! आत्मकर्मणोत्पधन्ते नो परकर्मणोत्पद्यन्ते एवं यावद्वैमानिकाः, एवमुद्वर्तना दण्डकोऽपि । नैरयिकाः खलु भदन्त ! किमात्ममयोगेण उत्पद्यन्ते परमयोगेण उत्पद्यन्ते ? गौतम ! आत्मप्रयोगेण उत्पद्यन्ते नो परमयोगेणोत्पद्यन्ते एवं यावद्वै. मानिकाः, एवमुदतना दण्डकोऽपि ॥सू० १॥
टीका-'जीवा गं भंते !' जीवाः खलु भदन्त ! 'कि सोवकमाउया निहाकमाउया' किं सोपक्रमायुषो निरुपक्रमायुषो वा?, तत्र उपक्रमणम् उपक्रमः अप्रा. मकालस्यायुषः खङ्गविषाग्निजलादिना निराकरणम् तेन सह यद विद्यते तत
बोकार्थ-'जीवाणं भंते! सोवकमाउथा निरुवकमाउया' इस सूत्रद्वारा गौतमने प्रभु से ऐसा पूछा है-हे भदन्त ! जीव क्या सोपक्रम आयुवाले होते हैं या निरुपक्रम आयुवाले होते हैं ? अकालमरण का नाम उपक्रम है जिन जीवों के आयु का उपक्रम खड्ग, विष, अग्नि, जल आदि द्वारा
साथ-'जीवा णं भंते ! सोवक्कमाउया निरुवक्कमाउया' मा सूत्रथा ગૌતમસ્વામીએ પ્રભુને એવું પૂછયું છે કે-હે ભગવન જીવ સેપક્રમ આયુ વાળા હોય છે? કે નિરૂપક્રમ આયુવાળા હોય છે? અકાલ મ૨ણનું નામ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૪
