________________
२९२
भगवतीसूत्रे योर्देशेषु पञ्चेन्द्रियाणामपि मध्यमविरहित एव भङ्गः कार्यः । 'सेसं तहेव' शेष तथैव एतद् व्यतिरिक्तं सर्वमपि पूर्वदेव ज्ञातव्यमिति। अत्रार्य विवेकः-अच्युत पर्यन्तेषु देवलोकेषु हि देवपञ्चन्द्रियाणां गमागमसद्भावात् उपरितनाधस्तनचरमा. न्तयोः पञ्चन्द्रियेषु देशानाश्रित्य त्रयो भङ्गा भवन्ति । अवेयकविमानेषु तु देवपञ्चेन्द्रियाणां गमनागमनसद्भावाद् द्वीन्द्रियादिष्विव पञ्चेन्द्रियेष्वपि मध्यमभङ्गरहित प्रथमवतीयरूपं भङ्गकद्वयमेव उपरितनाधस्तनचरमान्तयोर्मवतीति। 'एवं जहा गेवेज्जविमाणा तहा अणुत्तरविमाणा वि' एवं यथा ग्रैवेयकविमानानि तथा अनुत्तरविमानान्यपि ग्रैवेयकविमानानिमाश्रित्य यादृशो विचारः कृतस्तादृशकी गई है। इसमें यह कहा गया है कि उपरितन और अधस्तन घरमान्तों के देशों में पञ्चेन्द्रियों के भी मध्यम भंग से रहित ही भंग कहना चाहिये । अर्थात् मध्यम भंग को छोड कर प्रथम और तृतीय भंग ही कहना चाहिये । 'सेसं तहेव' बाकी का और सब कथन पूर्वोक्त जैसा ही है। यहां ऐसा समझना-अच्युत पर्यन्त देवलोकों में देव. पञ्चेन्द्रियों के गमनागमन का सद्भाव है। इससे उपरितन अधस्तन. चमारन्तों के पंचेन्द्रियों में देशों को आश्रित करके तीन भंग होते हैं। परन्तु ग्रैवेयकविमानों में देवपंचेन्द्रियों के गमनामगन का असद्भाव है, इससे द्वीन्द्रियादिकों के जैसा पंचेन्द्रियों में भी मध्यमभंग रहित प्रथम तृतीय ये दो ही भंग उपरितन अधस्तनचरमान्तों में हैं । 'एवं जहा गेवेज्जविमाणा तहा अणुत्तरविमाणा वि' ग्रेवेयक विमानों को आश्रित करके जैसा विचार किया गया है उसी प्रकार का विचार अनु
કરી છે. તેમાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે. ઉપરના અને નીચેના ચરમાતેના દેશમાં પંચેન્દ્રિયેના પણ મધ્યમ ભંગ વગરના ભંગ સમજવા જોઈએ. અર્થાત્ મધ્યમ ભંગને છોડીને પહેલે અને ત્રીજો ભંગ જ કહે न “सेसं तहेव" माहीतु भी सघणु थन पडसा । પ્રમાણે જ છે. અહિયાં એમ સમજવાનું છે કે અશ્રુત પર્યંતના દેવલોકમાં દેવ પદ્રિના જવા આવવાને સદ્ભાવ થાય છે. તેથી ઉપરના અધસ્તન ચરમાતમાં પંચેન્દ્રિમાં દેશને આશ્રય કરીને ત્રણ ભંગ બને છે. પરંતુ શૈવેયક વિમાનમાં દેવ પંચેન્દ્રિયેનું જવું આવવું–થતું નથી તેથી બે ઇન્દ્રિયાદિકોની માફર પંચેન્દ્રિય જીવોમાં પણ મધ્યમ ભંગ છોડીને પહેલે અને ત્રીજો सेमे १ स थाय छे. “एवं जहा गेवेजविमाणा तहा अणुत्तरविमाणा वि" વેયક વિમાનને લઈને જે પ્રમાણેને વિચાર કર્યો છે. તે જ રીતને વિચાર
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
