________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १६ उ० ६ सू० १ स्वप्नस्वरूपनिरूपणम्
१९३
रितावस्थायां यदर्थविषयकं चिन्तनं कृतवान् सुप्तस्तमेवार्थं पश्यतीति चिन्ता स्वप्नः ३ । 'तव्विरी' तद्विपरीतः स्वप्नः स्वप्ने यादृशं यद्वस्तु दृष्टं तद्विपरीतस्य अर्थस्य जागरणकाले यत्र प्राप्तिर्भवेत् स स्वप्नस्तद्विपरीतनामकः कथ्यते यथा स्वप्ने कश्चित् पुरीपादिना उपलिप्तं शरीरं पश्यति प्रतिबुद्धश्चातिशयितपवित्र वस्तु प्राप्नोतीति, यथा
'गायने रोदनं ब्रूयात् नर्तने बधबन्धनम् ।
इसने शोचनं ब्रूयात्, पठने कलहं तथा ॥१॥
अन्ये तु एवं कथयन्ति यथा कश्चित् प्रतिबोधावस्थायां मृत्तिकास्थलारूढः सन् स्वप्नेऽश्वारूढ मात्मानं पश्यतीति ४ । ' अन्नसदंसणे ' अव्यक्तदर्शनः -- अव्यक्तम् अस्पष्टं दर्शनम् अनुभवः स्वप्नार्थस्य यत्रासौ चिन्तन किया गया हो उस पदार्थ का सुप्त अवस्था में दिखलाई देना चिन्तास्वप्न है इस प्रकार चिन्तामूलक स्वप्न चिन्ता स्वप्न है 'हिपरीत स्वप्न में जैसी वस्तु देखने में आई हो उससे विपरीत वस्तु की जागरण काल में प्राप्ति होना यह तद्विपरीत स्वप्न है, जैसे कोई पुरुष पुरिष आदि से उपलिप्त हुए अपने शरीर को देखता है फिर जागने पर उसे अति पवित्र वस्तु की प्राप्ति हो जाती है तो ऐसा स्वप्न तदुद्विपरीत स्वप्न है जैसे 'गायने रोदनं ब्रूयात्' दूसरे तो ऐसा कहते हैं- कि जैसे कोई पुरुष प्रतियोधावस्था में मृत्तिका के स्थल पर आरूढ हो और स्वप्न में वह देखे अपने को अश्व के ऊपर चढा हुआ ऐसा स्वप्न तद्विपरीत स्वप्न है । अव्यक्तदर्शन - जहां स्वप्नार्थ का अस्पष्ट अनुभव होता है ऐसा स्वप्न अव्यक्त - अस्पष्ट - दर्शन नामका स्वप्न है ચિ‘તાસ્વપ્ન—જાગ્રત અવસ્થામાં જે વિષયનું ચિ ́તવન કર્યું હાય (વિચાર કર્યાં હાય) તે પદાર્થનું સુપ્ત અવસ્થામાં દેખાવું તેનું નામ ચિંતા સ્વપ્ન છે. આ રીતે ચિ'તા મૂલક સ્વપ્ન ચિ'તાસ્વપ્ન છે.
તદ્વિપરીત—વપ્નમાં જેવી વસ્તુ જોવામાં આવી હોય તેનાથી જુદા પ્રકારની વસ્તુનુ જાગ્રત અવસ્થામાં પ્રાપ્ત થવું એ તદ્વિપરીત સ્વપ્ન છે. જેમ કેાઇ પુરૂષ વિષ્ટા વિગેરેથી ખરડાએલું પેાતાના શરીરને જુએ અને
જ્યારે તે જાગે ત્યારે તે સ્વપ્નના ફળરૂપ ઘણી પવિત્ર વસ્તુની તેને પ્રાપ્તિ थाय छे. तो मावु स्वप्न तद्विपरीत स्वप्न है, भेस है-" गायने रोदनं ब्रूयात् ” સ્વપ્નમાં ગાવાનું ફળ, રૂદન કહે છે વગેરે કેટલાક એમ કહે છે કે જેમ કેાઈ પુરૂષ પ્રતિાધાવસ્થામાં (જાગ્રત અવસ્થામાં) માટીના સ્થળ પર બેઠેલ હાય અને તે પુરૂષ સ્વપ્નમાં પેાતાને ઘેાડા ઉપર બેઠેલ જુએ છે, તેવુ સ્વપ્ન તપિરીત સ્વપ્ન કહેવાય છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
