________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १३ उ०१० सू०१ छानस्थिकसमुद्घातनिरूपणम् १३७ पतिपत्तमाः, यावत-कपायसमुद्घातः, मारणान्तिकसमुद्घातः वैक्रियसमुद्घातः, आहरकसमुद्घातः, तैजससमुद्घातः इति, तत्र वेदनासमुद्घातः असद्वेधकर्माश्रयो बोध्यः, कषायसमुद्घातः-कषायारूयचारित्रमोहनीयकर्माश्रयः, मारणान्तिकसमुद्रातः-अन्तर्मुहूर्तशेषायुष्यकर्माश्रयः, वैक्रियाहारकतैजससमुद्घातास्तु शरीरनामकर्माश्रयाः बोध्याः, तत्र वेदनासमुद्घातसमुद्धतः आत्मा वेदनीयकर्मपुद्गलान् सातयति, कषायसमुद्यातसमुद्धतः कषायपुद्गलान् सातयति, मारणान्तिकसमुद्घातसमवहतः आयुष्यकर्मपुद्गलान् सातयति, वैक्रियसमुद्घातसमुदतः आत्मा जीवप्रदेशान् शरीराद् बहिनिष्काश्य शरीरविष्कम्भबाहुल्यमात्रम् , आयामतश्च संख्येयानि योजनानि दण्डं निम्नति, निसृज्य च यथा इनमें वेदनासमुद्घात असातावेदनीय कर्म के आश्रय से होता है, कषायममुद्घात कषायचरित्रमोहनीय कर्म के आश्रय से होता है, मारणान्तिकसमुद्घात अन्तर्मुहूर्त शेष आयुष्य कर्म के आश्रय से होता है वैक्रियसमुद्घात और आहारकसमुद्घात तथा तैजससमुद्घात येतीन समुद्घात शरीरनामकर्म के आश्रय से होते हैं। इनमें वेदना समुद्घात से समवहत आत्मा बेदनीय कर्मपुद्गलों की निर्जरा करता है, कषा, यममुद्घात से समवहत आत्मा-कषायसमुद्घात करनेवाला जीव-कषा. यपुद्गलों की निर्जरा करता है। मारणान्तिकसमुद्घात से समवहत हुआ आत्मा आयुष्यकर्म के पुद्गलो की निर्जरा करता है । वैक्रियसमुद्घात से समयहत हुआ आस्मा जीवप्रदेशों को बाहर निकालता है, आयाम की अपेक्षा उन्हें संख्यात योजन तक दण्डरूप में बनाता है । इस दण्ड का विष्कंभ और पाहल्य शरीर के विष्कंभ और वाहल्य बराबर होता है, संख्यात याजन तक दण्डाकार में उन्हें परिणमाकर वह जीव वैक्रिय. થાય છે. કષાયસમુદ્રઘાત કષાયચારિત્ર મિહનીય કર્મને આશ્ચર્ય થાય છે. મારણાનિક સમુદ્રઘાત અતર્મુહૂર્ત શેષ આયુષ્યકર્મને આશ્ચર્ય થાય છે. વૈક્રિયસમુદ્દઘાત, આહારક સમુદ્દઘાત અને તેજસસમુદ્દઘાત શરીરનામકર્મને આશ્રયે થાય છે. જે આત્મા વેદનીય સમુદુઘાતથી યુકત હોય છે, તે વેદનીય કમ્પલેની નિર્ભર કરે છે. કષાય સમુઘાત કરનારો આત્મા કષાયપુલોની નિર્જરા કરે છે. મારણાન્તિક સમૃદુઘાત કરનારો આત્મા આયુષ્યકર્મનાં પલેની નિજર કરે છે. વૈક્રિય સમુદુઘાતથી યુકત થયેલ આત્મા જીવપ્રદેશાને બહાર કાઢે છે, આયામ (લંબાઈ)ની અપેક્ષાએ તેમને સંખ્યાત યાજન પર્યન્તના દંડ રૂપે બનાવે છે. આ દંડને વિઝંભ (પહોળાઈ) અને બાહલ્યા (ઊંડાઈ) શરીરના વિષ્ક અને બાહુલ્યની બરાબર હોય છે. સંખ્યાત પર્યન્તના જનના દંડકારે તેમને પરિણુમાવીને તે જીવ વૈદિયશરીર નામ કર્મનાં
भ०१८
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
