________________
भगवतीसूत्रे विग्रहिकः सविग्रहिकः सर्वथा संक्षिप्तः अत्यन्तसंकीर्ण इत्यर्थः, प्रज्ञप्तः? भगवानाह. 'गोयमा ! हमी से रयणप्पभाए पुढवीए उपरिमहे टिल्लेसु खुड्डागपयरेसु. एत्थणं लोए बहुममे, एत्थणं लोए सबविग्गहिए पण्णत्ते ' गौतम ! अस्या रत्नमभायाः पृथिव्याः उपरिमाधस्तनयोः उपरिमोयमवधोकृत्योर्ध्व प्रतरवृद्धिः प्रत्ता, अधस्तनश्च यमवधीकृत्याधः प्रतरवृद्धिः प्रवृत्ता तयोरुपरितनाधस्तनयोः क्षुल्लक प्रतरयोः शेषापेक्षया लघुतरयोः रज्जुपमाणायामविष्कम्भयोस्तिर्यग्लोकमध्यभाग पतिनो, अत्र खलु-एतयोः किल प्रज्ञापकेनोपदर्यमानतया प्रत्यक्षीभूतयोः लोको वहुसमा अत्यन्त पम भागः, प्रज्ञप्तः, अत्र खलु एतयोः लोकः सर्वविग्रहिकः कहां पर है ? तथा-हे भदन्त किस स्थान पर लोक सर्वविग्रहिक है ? विग्रह-वक्रता जिसमें है वह विग्रहिक है, सर्वथा विग्रहिक जो है वह सर्वविग्रहिक है । इसका अर्थ होता है सर्वथा संक्षिप्त अर्थात् अत्यन्त संकीर्ण ऐसा अत्यन्त संकीर्ण लोकभाग कहां पर है ? उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा' हे गौतम ! 'इमी से रयणप्पभाए पुढवीए उपरिमहेहिलेसु खुड्डागपयरेसु, एत्थ णं लोए बहुसमे, एत्थणं लोए सन्धविग्गहिए पण्णत्ते' इस रत्प्रभा पृथिवी के उपरिम अधस्तन जो शेष प्रतरों की अपेक्षा लघुतरप्रतर हैं कि जिनकी चोडाई १ राजुप्रमाण की है एवं जो तिर्य: ग्लोक के मध्यभागवर्ती हैं, तथा उपरिम लघुफ्तर से लेकर ऊर्ध्व में प्रतरवृद्धि होती है और अधस्तन प्रतर से लेकर अधः प्रतरवृद्धि होती है, उन लघुतर उपरिम, अधस्तन प्रतरों में लोक का अत्यन्त समभाग તથા હે ભગવાન! કયા સ્થાને લેક સર્વવિગ્રહિક છે? જેમાં વિગ્રહ (વક્રતા) છે તેનું નામ વિગ્રહિક છે જે તદ્દન વિહિક હોય છે તેને સર્વવિગ્રહિક કહે છે. તેનો અર્થ સર્વથા સંક્ષિપ્ત એટલે કે અત્યંત સંકીર્ણ થાય છે. એ અત્યંત સંકીર્ણ લોકભાગ ક્યા સ્થાને છે ?
महावीर प्रभुन। उत्तर-" गोयमा !” गौतम! "इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए उपरिमहेढिल्लेसु खुड्डागपयरेसु. एत्थ णं लोए बहुसमे, एत्थ णं लोए सव्वविग्गहिए पण्णत्ते ॥ २॥ २नमा पृथ्वीना ७५रिभ (७५२न1) अरतन (નીચેના) પ્રતરે કે જે બાકીના પ્રત કરતાં લઘુતર છે, જેમની પહેલાઈ એક રાજૂપ્રમાણ છે અને જે તિર્યકને મધ્યવર્તી ભાગ છે, તથા જે ઉપરિમ લઘુતર પ્રદેશથી લઈને ઉર્ધ્વમાં પ્રતરવૃદ્ધિ થાય છે અને અધતન પ્રતરથી લઈને અધેભાગમાં પ્રતરવૃદ્ધિ થાય છે, તે લઘુતર ઉપરિમ, અધસ્તન પ્રતમાં લેકને અત્યત સમભાગ કહ્યો છે. તથા તેમની અંદર જ લોકને સર્વવિગ્રહિક-અત્યંત સંકીર્ણ લેકભાગ કહ્યો છે,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
